ІНТЭРВ’Ю-АДНАДУМНАСЦЬ:
АЛЁНА ЗМІЦЕР
Ёсць такія кнігі, прачытаўшы якія, табе перадаецца іх сіла.
Гэта размова перадала і падарыла мне не толькі сілу, але і пачуццё “зоркавага пылу”. Магчыма, прачытаўшы тэкст гэтай размовы з сябрай-аднадумцай вам адкрыецца таксама штосьці падобнае. Ва ўсялякім выпадку мы з Алёнай вам, шаноўныя чытачы, шчыра гэтага жадаем.
– Прывітанне! Алёна, хочацца інтэрв’ю слёз. Мне адчуваецца, ты менавіта тая, з кім можна выплакаць калектыўнае бессвядомае і свядомае таксама. Такое спатканне “на паплакаць”.
– Вітаю! Такога ў мяне яшчэ не было, але я люблю такое.
На тым і распачалі. Запрашаю вас далучыцца да нашага “спаткання слёз”. Паралельна можаце адзначаць, як вам адгукаецца тое, аб чым разважае Алёна: што адчуваеце, думаеце. Няхай вас не пужаюць вылучаныя і падкрэсленыя ў тэксце сказы – гэта альбо думкі, якія я цалкам раздзяляю з Алёнай, альбо ну, проста вельмі цікава-прыгожа-смачна гучыць 🙂
Я: Калі я з табой пазнаёмілася, я ўбачыла такое светлае, пяшчотнае кучаравае воблачка. І мне здаецца, гэтым пачуццём, гэтай тваёй энергетыкай, цеплынёй, пяшчотай, глыбінёй, інтэлектам, лёгкасцю і бязважкасцю гучання прасякнуты твае вершы, кнігі, гісторыі, паштоўкі, вышыванкі, карціны, спектаклі – усё тое, што ты транслюеш у свет. Да таго ж ёсць яшчэ адна Алёна, якую я ведаю (усміхаюся): такая бабулечка Зміцерок, якая любіць мацюкнуцца, можа і фіздзюлей выпісаць, і параўсці. І для сябе я гэта вызначаю, як “Феномен Зміцер”.
Алёна: О, такога ў мяне яшчэ не было (смяецца).
Я: Як гэта ў табе ўсё ўжываецца?
Алёна: Я ўжо нічому не супраціўляюся ў сабе і стараюся нічога не адмаўляць. Зразумела, што ў нейкім пэўным узросце ты намагаешся быць “вось такой” (пафасна), потым табе перастае падабацца і ты ўжо “вось такая” (гулліва) і хочаш гуляць у нейкую суперскладанасць, а потым наогул разумееш, у нейкі момант, што не патрэбна нічога ўпрошчваць. У чалавеку не патрэбна нічога ўпрошчваць і нічога абагульняць, і параўноўваць не трэба. Гэта заўсёды вельмі складана, таму што вельмі шмат навязваецца звонку. Жыць, нібыта, патрэбна прасцей. Мне здаецца, складанасцей заўсёды баяцца: ты ўвесь такі, што на крывой казе да цябе не пад’едзеш. Але што, калі і такі. Каб збалансаваць гэта ўсё, патрэбна паглядзець на сябе з усіх бакоў. Я разумею: мая ўнутраная бабуля – гэта пра мой род, маю сям’ю , адтуль яно, ад бабулек, якія мяне выхоўвалі, ад вёскі, ад сахі. І мне падабаецца быць такой простай, таму што вельмі многіх людзей гэта прастата пакарае, заваёўвае, самі людзі пачынаюць тады скідваць маскі і могуць са мной па-сапраўднаму размаўляць. Часам я думаю, што я з гэтай бабулечкінай прастатой і розумам аднарога, з мілатой гэтай перабольшваю, а хочацца быць загадкавай, начытанай, эксклюзівам проста. Потым думаю: “Трэба табе гэта праяўляць, ну і праяўляй, толькі знайдзі, куды менавіта, не накідвай адразу на ўсіх, не спрабуй гуляць перад усімі”. Таму што ёсць людзі, якія ведаюць мяне з боку сумнага, маркотнага клоуна, які філасофствуе аб жыцці. А хтосьці –з агрэсіўнага боку. Калісьці для мяне было адкрыццём: ува мне дастаткова лютасці, злосці, агрэсіі, вось гэтага Ценю, але я проста знаходжу моманты, дзе я магу гэта праявіць, каб не вывальваць на кагосьці і казаць потым, што пад гарачую руку патрапіў. Няма ніякай “гарачай рукі”, калі ты проста перастаеш саромецца гэтага. Калі ты ўвесь такі “бабуля”, а яна ўнутры ва ўсіх ёсць, то думаюць: “О, калгасніца нейкая, дзе тое пачуццё высокага?!”. Я магу пагутарыць пра высокае, проста для таго, каб гутарыць пра высокае не патрэбна быць суперінтэлектуалам, проста трэба скінуць з сябе ўсе лішнія маскі, усе лішнія ярлычкі, лішнія выявы. Вось – я такая. Я люблю мацюкацца, я нават лічу, што мне гэта пасуе, не агрэсіўны, а такі мілы мат – цераз яго я магу выразіць экспрэсію, а мне гэта вельмі важна, мне важна выражаць свае эмоцыі. Часам я бываю суперэнергічнай, хоць я больш інтраверт па сваіх адчуваннях, я больш зараджаюся ў адзіноце, мне вельмі важна асабістая прастора.
Мне здаецца, у чалавеку ўсё змяшчаецца, такі ўжо ён сасуд. Думаць, што гэты чалавек выключна добры, а гэты выключна дрэнны, ілюзорна. Няма такіх – альбо чорных альбо белых. Мы ўсе ва ўсім. Многае залежыць ад кантэксту, ад жыцця, як чалавек сам сябе развівае, спазнае – гэта таксама важна, калі чалавек пагружаецца ў сябе, расшыраецца. Зразумела, не заўсёды гэта прыемна, але чым чалавек больш ведае сябе, тым ён станавіцца больш шырокім, больш унутрана вольным, ён набывае больш выразныя абрысы, ён не расплыўчаты. Тут ты бачыш пэўны стрыжань, на які можа быць нанізана бясконца розных бакоў і асоб. Як у дрэва з галінамі, у яго ёсць карэнне, ствол, крона, галінка, адна, другая…
Часам думаеш, што ўсё гэта філасофія, давайце прасцей, а потым пачынаеш размаўляць з чалавекам і разумееш: не, не трэба прасцей, таму што чалавек… ён такі… тонкі…
Я: Як часта ты сустракала такіх людзей, акрэсленых?
Алёна: Калі я сустракаю такіх людзей, у асноўным яны ў маім жыцці затрымліваюцца. Я выбіраю сваё асяроддзе і мне важна, каб маё блізкае кола сяброў былі менавіта такімі людзьмі. Вельмі цікавае пытанне насамрэч.
(Пасля паўзы.)
Цяпер я буду адказваць разважаючы, то бок не адназначны адказ будзе, а мае разважанні над адказам. Калі для мяне мае блізкія сябры дакладна акрэсленыя людзі, то, у першую чаргу, гэту дакладную акрэсленасць я магу спазнаць у стаўленні да чаго-небудзь і перш-наперш да чалавека, да сваіх блізкіх. Чалавек, у якога ёсць стрыжань, мае годнасць, высакароднасць, мае велікадушнасць, міласэрнасць. Гэта важна. Тое, як чалавек ставіцца да ўсяго жывога, да прыроды. Такі чалавек разумее, што мы, усё, што навокал, узаемазвязаны, і гэта не проста нейкая ізатэрыка, прастора пранізана гэтай сувяззю. Калі казаць пра стасункі, то ў такога чалавека ў асабістых, рамантычных, сяброўскіх, якіх заўгодна, стасунках ёсць паветра. То бок вы адно аднаго паважаеце як адзінку, у вас няма дробязнасці і нейкіх крыўдаў. Калі я дамовілася са сваім сябрам ці сяброўкай сустрэцца, а ў нейкі момант адчула, што ў мяне няма сіл на гэта, я магу спакойна сказаць: “Прабач, няма водгуку зараз. Я не магу” і ведаць, што не будзе гэтых: “От, мы з табой месяц не бачыліся, ужо хутка паўтары!”. Альбо калі хтосьці камусьці нешта вінен, няма такога. Усе разумеюць, што гэта жыццё, гэта чалавечае самаадчуванне. Ды і якасць сустрэч ад гэтага залежыць, напоўненая я зараз іду ці выжатая, як лімон. Я зараз пералічваю сістэму прынцыпаў і каштоўнасцяў: гэта вельмі важна сфарміраваць у сабе, зразумець, што ты любіш, што ты не любіш. Нават сістэму аднімання часам таксама вельмі добра ў сабе сфарміраваць, калі ты адразу разумееш: “Гэта сапраўды не маё”. Не заўсёды просты працэс, таму што ты не заўсёды можаш разгледзець, але людзей, якія дакладна акрэслены, у асноўным ты адразу бачыш. Гэта адчуваецца па размове, па фармулёўцы, па тым, як ідзе думка, як чалавек задаецца пытаннямі, як ідзе ў кантакт і ў тэму размовы. Ты задаеш тэму для размовы – і відаць адразу, што чалавек ідзе ў тэму адкрыта, не зажартоўваецца, не закрываецца, з табой туды ідзе, разумеючы, што гэта жывы працэс, вашы стасункі – гэта ўжо жывы працэс для чалавека. І, канешне, акрэсленага чалавека выдае яго стаўленне да справы, гэта, зноў жа, мой погляд, але для мяне дакладна акрэслены чалавек – гэта чалавек, які гарыць сваёй справай, не важна якой, галоўнае – любіць, нават калі ён яе яшчэ не знайшоў, а шукае. Але ён шукае, у дзеянні шукае справу. Гэта важна. Калі ў чалавеку ёсць прага да жыцця, значыць там ёсць нейкі моцны стрыжань, які яго па гэтай зямлі вядзе – ён яго слухае і ідзе. Гэта, вядома, усё не проста фарміруецца ў чалавеку, у кожнага па-рознаму: праз сваё “я”, спазнанне сябе праз іншых, праз падзеі, праз адзіноту, псіхатэрапію, пэўныя кнігі, фільмы, знакавых асоб. Гэта вельмі складаны працэс – зрабіць свой сілуэт акрэсленым, але чым ён выразней, тым чалавек унутры больш вольны. Па жыцці ён больш вольны, таму што кожны крок для яго – гэта ўласны выбар. Гэта пэўная доля свабоды, пэўная доля паветра, якім ты дыхаеш. І часта такія людзі зусім не суперэнергетычныя буйвалы, якія трымаюць усю кампаху на сабе і вядуць за сабой, не, гэта можа быць абсалютна закрыты чалавек, інтраверт, але знаходзячыся побач з ім ты адчуваеш гэтае поле, і паміж вамі адбываецца абмен. Людзі, якія акрэслены, працуюць па прынцыпе абмену, яны ўкладаюць – ім вяртаецца.
Даю не з адным толькі жаданнем, каб мне былі вінныя, а даю са стану напоўненасці, не чакаючы нічога ўзамен. Ёсць такі серыял, “Геній” называецца, другі яго сезон прысвечаны Пікасо. Вельмі прыгожы, натхняючы серыял. Там такая сцэна: Майя – дачка Пабла – сядзіць на падлозе і далонькамі ў фарбе ляпае-малюе, на што ён кажа наступнае: “Я навучыўся маляваць, як усе мастакі свету, а цяпер я хачу навучыцца маляваць, як Майя”. Як быццам, важна прайсці ўсе школы свету, усе філасофіі вывучыць, усё перабраць, каб прыйсці ў выніку да свайго асабістага і ўнутранага дзіцяці. І ў гэтым, канешне, ёсць свабода, таму што ты разумееш, што ты не проста “гэта не маё, я не ем памідоры, хаця ні разу не спрабаваў, мне проста не падабаецца, як яны выглядаюць”. Гэта таксама можа быць, можа чалавеку не падабаецца чырвоны колер, круглая форма, усякія ж ёсць. Але гэты грубы прыклад да таго, што, каб сфарміраваць і акрэсліць, трэба столькі прайсці. Быць знакамітым, як казаў Пастэрнак, непрыгожа, аднак часам, каб зразумець, што гэта непрыгожа, патрэбна крыху сербануць гэтай знакамітасці. Я да таго, наколькі мы ўсе прагнем нечага прызнання. Хоць прызнанне няважна – важны сам працэс і тое, што робіш, што ты нясеш. Для таго, каб зразумець і сказаць гэта табе зараз, мне трэба было прайсці нейкі пэўны шлях, вельмі прагнуць гэтага прызнання, вельмі хацець, надрывацца, надрываць дупу сваю, каб хоць чагосьці дасягнуць, прадзерціся скрозь усе церні, каб, потым (узнёсла, як асяніла): “А, вось гэта яно ўсё як!”, гэта не самае галоўнае, аказваецца – прызнанне. Вядома гэта прыемна, што нехта пра цябе сказаў, што ты вялікі прафесіянал справы, што ты добры чалавек, але гэта нехта, а важна тое, што ты робіш, што ты аддаеш, што ты ўкладаеш, што ты гэтым транслюеш. Куча пытанняў яшчэ такіх важных ёсць. Яно як быццам потым само па сабе прыходзіць, проста накіроўвай увагу. Для мяне ідэальная слава – гэта калі славу набываюць твае творы, а не ты. Гэта ўсё адтуль (паказвае наверх). Зразумела, што праз тваю прызму, твой погляд, тваё адчуванне, але яно ўсё роўна адтуль. Мы сёння звязваліся з Колем Музычэнкам, які рабіў частку інсцэніроўкі “Карнея” і ён піша: “Я калі зрабіў інцэніроўку і аддаў у ЦБД, падумаў: “Так хацелася б туды дадаць сцэны ад мышэй, шчуроў і пацукоў”, а зараз адкрываю інцэніроўку, а яны аказваецца там ёсць” (усміхаецца). Яно ўсё лунае ў паветры. Платонаўская выснова пра свет ідэй, які вакол нас. Платон справу казаў.
Я: Прага прызнання, славы – гісторыя глыбіннай траўмы недалюбленасці. Як лічыш? І што, на тваю думку, можа выратаваць ад гэтай прагі, ну, акрамя тэрапіі? (смяюся)
Алёна: Я пагаджуся, што ёсць у гэтым недалюбленасць, траўма, калі табе нехта нешта сказаў альбо не сказаў, не прызнаў твой выбар, не пахваліў своечасова. І пасля ты спрабуеш вечна камусьці нешта давесці. Гэта вельмі частая гісторыя. Мне здаецца, можа выратаваць крытычна розум і погляд з боку. Паспрабаваць выйсці з цела і паглядзець на сябе з боку. Мяне выратавала тое, што я падвяргала ўсё сумневу, усё пачынала з сябе. Мне гэта дапамагло не адгадаваць калючкі, не згубіць веру і не ператварыцца ў ныціка-даўжніка альбо таго, якому вінны. Наогул я не ведаю, як гэта атрымліваецца, але ў маім жыцці, я вельмі адчуваю любоў, што лунае ў паветры і звернута да мяне. Адчуваю, калі прастора мяне засцерагае і веру ў тое, што гэта прастора жадае лепшага для мяне. Нават калі, напрыклад, зараз разбураны ўсе мае планы і я знервавалася, у рэшце рэшт я прыходжу да таго, што ўсё так, як трэба, ідзе. Неяк так атрымлівалася заўсёды, што гэта прастора мне падкідвала пажытак, а я такі чалавек, які вельмі ўважліва ставіцца да знакаў. Я заўсёды вельмі шмат пытанняў задаю сама сабе, я пастаянна варажу на кніжках, увесь час пытаюся ў людзей, цікаўлюся, нават калі гэта проста тэма, якая мяне хвалюе. Усё гэта мне дапамагло і дапамагае. Людзі, якія штосьці мне своечасова сказалі, неяк выцягнулі мяне. Не ведаю, як гэта працуе, але я веру ў тое, што прастора любіць. Яшчэ веру ў тое, што свет сам па сабе, як прастора, вельмі справядлівы. Вельмі важныя дзве рэчы: свет справядлівы, але хачу ўдакладніць, свет, не людзі. Калі людзі пачынаюць займацца справядлівасцю – гэта іншы нейкі тэрмін. Першае – свет сам па сабе справядлівы. У ім усё гарманічна выбудавана, мы гэта бачым, нават вывучаючы яе. І гэта вельмі важна памятаць, што калі ты звяртаешся не да людзей, а да свету, да сваёй прасторы, сваёй дарогі, – ён заўсёды справядлівы. А другое, калі ты верыш у нейкія боскія сілы, няважна, які вобраз гэта ў цябе прымае, то гэтыя боскія сілы не пра справядлівасць, яны пра любоў. І не важна які ты, наогул. Там цябе любяць любым. Там не глядзяць, што ты кульгавы, касы, не здольны на штосьці… Гэта вельмі складаная матэрыя: давер прыродзе, калі навокал ёсць яшчэ свет людзей, дзе ўсё зроблена для таго, каб ты баяўся цемры, баяўся, што цябе паўсюль ашукаюць, дзе ўсё зроблена для таго, каб ты верыў, што быць добрым не проста. Чамусьці. Не проста і слаба. Таму што трэба ж грызціся за свой арэал пасялення. І ўсе простыя рэчы вельмі ўскладняюцца нашым лабірынтам, які мы ўсё будуем, гэтым вуллем, які гудзе і гудзе. Праходзіць праз падобныя рэчы нармальна, галоўнае – знайсці з гэтага выйсце.
У мяне таксама такое было. І гэта таксама частка майго Ценю. Калі я разумею, што ўкладваю вельмі-вельмі шмат сіл у нейкую справу, а яе не прызнаюць… (Далей з цяжарам) Ты сядзіш, мармур высякаеш, дзяўбеш, цягнеш яго кудысьці, укладаеш усё, а потым нешта зрываецца, абрываецца, штосьці недабачыў, недастаткова зразумеў. І ты намроіў сабе нейкіх чаканняў, што зараз, як пакажу гэту скульптуру – усе ахнуць і ўсё аблегчыцца, стане такім лёгкім. А не. Лёгкім можа быць толькі тваё стаўленне да гэтага, а ўсё ў свеце людзей ускладнена.
Апошні год мяне навучыў давяраць свету, давяраць жыццю і разумець, што цябе проста прывучалі да нейкай боязі і бездапаможнасці, што ты нібыта заўсёды ў бязвыхадным становішчы, а насамрэч гэта не так. Ты, наадварот, можаш заўсёды знайсці рашэнне і выйсце. Можа не заўтра і не паслязаўтра, але гэта прыйдзе, калі ты будзеш пра гэта думаць, ці наадварот, недзе ўвогуле адпусціш і скажаш: “Само прыйдзе”, і прыходзіць. Проста таму што гэта табе аказалася патрэбным. А можа табе гэта ўвогуле не патрэбна, ты сам сабе прыдумаў, падгледзеў у кагосьці (бабулечка ўнутраная вылезла): “О! Малінавы пінжак, я таксама такі хачу!”, хаця малінавы колер табе зусім не пасуе, яшчэ і колецца гэта тканіна і фасон не той.
Я: Тое, аб чым ты кажаш, так сугучна майму ўнутранаму стану. У мяне зараз любімая фраза: “Жанна, не было каманды думаць”. Мы сапраўды занадта думаем, на сябе звальваем, шмат намагаемся кантраляваць, асабліва тыя працэсы, якія зусім не пад нашай уладай.
Алёна: “Не было каманды думаць” – ідэальна. Пра кантроль згодна, такая Сізіфава праца. Мне пашанцавала: Дзяніс па сваёй прыродзе вельмі адчувальны, нашмат больш адчувальны, чым я. Адчувае матэрыі тонка. Ён вада, а я агонь. Я калі палю, то мне трэба хутка, выразна, зладжана, і калі я вырашаю пытанне, то мне трэба яго вырашыць. Я зраблю 5 мільярдаў крокаў, а Васіліч такі: “Трэба зрабіць адзін толькі крок і зразумець у які бок ісці. Але мы тыдзень павінны тут прастаяць і з якога боку зязюлька пракукуе, туды рушым”. А я не магу стаяць на месцы, у мяне ўсё, адразу пачынаюцца танцы з бубнам: “Трэба, трэба ж нешта вырашаць!”. У гэтым плане я ў Васіліча шмат чаму вучуся. Я ўвогуле люблю вучыцца, мне гэта падабаецца, я люблю ўсіх настаўнікаў сваіх. Яны мяне многія вучнем сваім не назавуць (смяецца), яны мяне не ведаюць, хутчэй за ўсё, але ўсіх настаўнікаў сваіх я люблю. Яны могуць быць зусім супрацьлеглымі мне па энергіі, але я падгледжу, натхнюся, паспрабую, у мяне можа не атрымацца так думаць і так успрымаць жыццё, як яны, але гэта ўсё дае мне пажытак. Будзе дзень – будзе ежа. У гэтым плане заўсёды дапамагае гумар, без гумару нікуды, самаіронія, з сябе пасмяяцца, з сітуацыі. Наогул, дурнем быць класна. Дурань, ён мудры ад прыроды. Ён заўсёды ў пачатку шляху. І як толькі ты думаеш: “Я ведаю, я зразумела, я напоўнілася”, то адразу лепш за ўсё падумаць, што ты нічога не ведаеш. Адразу вяртайся да дурня. І тады зноў гэты рух сам сабой будзе. Ты быццам бы прыйшоў да кропкі, а калі падмалюеш, то будзе коска. І пайшоў далей. Гэта вечнае.
Я: Хачу пайсці ў вечнае зараз і звярнуцца да тваёй унутранай бабулі, то бок да твайго роду, сям’і. Раскажы пра гэту важную частку цябе.
Алёна: Вось уяві такую карціну: Двор маёй бабулі, мама з цёткай разграбаюць паветку з рэчамі, мама кліча мяне: “Дачушка, дачушка”, я падбягаю, а яна стаіць у процівагазе і кажа: “Хадзі, пацалуй маму”. А ён такі страшны, процівагаз, з гэтай трубкай, як хобат у слана, вісіць. А маці іржэ з мяне (смяецца). Мама такая прыкалістка ў мяне. А тата ў мяне паляўнічы, да таго ж усё жыццё рыбачыць. Аднойчы тата збіраецца на рыбалку і пытае, што б я хацела, каб ён мне злавіў, кажу: “Сома!” І ён праз нейкі час прывозіць мне сома, “Ідзі паглядзі” – кажа. Я заходжу ў кухню, а гэты сом, проста Цуда-юда: лупаты, вочы, яшчэ ляжыць вусамі варушыць. Гэтулькі было крыку, я так спалохалася гэтага сома.
Сям’я ў мяне вясёлая і, я лічу, вельмі моцная. Вось гэты запал ува мне – ад маёй сям’і, таму што і бабулі ў мяне былі такія, што патанчыць для іх, што паспяваць песні проста седзячы ўвечары ля тэлевізара – гэта святое. Гарэзы, яны ў мяне гарэзлівыя. Адзначаць дзень нараджэння тыдзень – гэта ў нас за мілую душу. Нейкі гэты запал, ён мне вельмі шмат даў, у адносінах да жыцця. Гэта як Мумій Троль. Мумій-мама кажа: “Ой, ідзе катастрофа, ці не заварыць нам кубачак кавы?”. Вось у гэтым і ёсць нейкая прастата стаўлення і стасункаў. І неяк так мне пашанцавала, што сям’я ў мяне вельмі любячая. Зразумела, што ў кожнага з бацькоў ёсць свае нейкія траўмы, але калі іх адкінуць, то на маіх вачах было вельмі шмат любові, і ёсць да гэтага часу. Гэта вельмі важна. Пры тым, што ніхто пра гэта не кажа, не паказвае. Гэта любоў на ўзроўні падтрымкі, узаемадапамогі. Мама і тата – два розныя па характары чалавекі. Мама – балбатлівая скрыня, балбатуха-весялуха, а тата – маўчун. Па тэлефоне я з ім магу пагаварыць раз на два гады. Мама з ім жартуе, у іх ёсць свая птушыная мова, яны адно аднаго разумеюць, адно з адным жартуюць, хату будуюць, у агародзе поркаюцца. Я як асоба, чалавек іду сваім шляхам, зусім для іх не звыклым, яны шмат чаго ўва мне не разумеюць, таму што мой “дзэн” адрозніваецца ад іх “дзэна”. Але ў іх гэты “дзэн” ёсць. У закатаных памідорах, ён жыве, гэты “дзэн”, у закатаных слоіках у склепе, у парніках, у блінах, які мама робіць, у бабуліным доме, у пахах. Я проста разумею, што гэта любоў не пра абавязак бацькоўска-дзіцячы, гэта сапраўды нябачная сувязь, пра якую Караткевіч піша, бо я люблю іх не з-за таго, што яны там мае мама-тата. Гэтыя сувязі, яны невытлумачальныя. Я не магу сфармуляваць. Мы непадобныя з імі ўвогуле. Я вельмі часта і востра адчуваю сваю чалавечую адзіноту, таму што мы прыходзім адны і сыходзім адны, і я там таксама магу адчуваць сябе самотна, але гэта ніяк не мяняе вось гэтае “ля”, што западае, калі бачу іх. Я не ведаю, можа гэта сапраўды нешта бацькоўскае, але часам, мне здаецца, я адчуваю сябе бацькам для іх, чым іх для сябе, таму што ўжо неяк хочацца іх больш засцерагаць ад чагосьці, ім хочацца ўсё дараваць. Я многае стараюся не заўважаць, лішні раз не казаць, не спрачацца, не лаяцца. У нас вельмі розныя погляды на ўсё, абсалютна на ўсё. У іх нейкая сцяна, парог, яны не могуць з-за яго выйсці, ім цяжка, яны не ведаюць што з гэтым рабіць, шмат невытлумачальнага. У іх свае погляды, яны ўсё ж такі ўжо сфармаваліся, іх ужо не памяняеш нічым. Мая мама, кожны раз на ўсіх святах расказвае адну і тую ж гісторыю. Пасля трэцяй чаркі пачынаецца гісторыя: “Я маю дачушку вымаліла ў Божанькі, мне было так дрэнна, я кажу: “Вадзім, вязі мяне ў царкву. Ён прывёз мяне ў нейкую маленькую царкву, я стаю, а мне так дрэнна і я прашу: “Бажанька, дай мне дачушку, светленькую, прыгожанькую, разумненькую, і з ямачкамі на шчочках” (з замілаваннем).
І тое, што яна вымаліла, гэтая гісторыя, нібы якар, які табе нагадвае, што ёсць рэчы нязменныя, як бы мы не мелі рацыі ці мелі ў стаўленні адно да аднаго, ёсць гэтая сувязь непарыўная, нязменная. І адмаўляць яе, проста таму што яны іншыя ці не такія, бязглузда, таму трэба знайсці тое, ад чаго ты падсілкоўваешся. Я падсілкоўваюся, калі мы з мамай сядаем гуляць у карты на яе дом. Мы ўвесь час жартуем з ёй, яна мне ўвесь час пагоны збірае, вальтоў нейкіх (смяецца). Гэтым дыхаць хочацца. І, канешне, адданасць бацькоў адно другому, каханне, і як яны, не кажучы ні пра што, гавораць пра ўсё проста сваімі справамі. Гэта моцны саюз. І дзядуля з бабуляй у мяне пражылі 55 гадоў разам, бабуля другая, у яе дзядуля вельмі рана сышоў з жыцця, але яна засталася яму адданай. Дзве абсалютна ў мяне розныя бабулі, адна вельмі творчая, бібліятэкар, пацеркі да кожнага ўбору падбірала, палісаднік вырошчвала, а іншая, вось яе ніхто ў карты не мог выйграць, яна ў бізнесе шарыла. Адна пякла тоўстыя бліны, другая тонкія, і я на блінах усё жыццё расла (смяецца). І вось гэтая рознасць. Потым у мяне з’явіўся малодшы брат праз 10 год і гэта таксама дало пачуццё сувязі, яшчэ мацней звязала мяне з родам. Вядома, часам успамінаюцца і нядобрыя моманты, бывае такое, калі ты адчуваеш, калі ты сам у сябе ўткнешся і не можаш прабіць, ты разумееш, што гэта паттэрн нейкі, які ты проста не можаш перамагчы. Але ў асноўным, нягледзячы на ўсё, дзяцінства ў гэтай сям’і сярод гэтых людзей, у гэтым месцы – гэта для мяне рай.
У дзяцінстве, дарэчы, у мяне не было сяброў асабліва, я не была папулярная ў школе, наогул у мяне былі складаныя адносіны са школай, я была заўсёды сама сабе на розуме, былі свае захапленні, я доўга не магла з імі расстацца. У дзевятым класе ў мяне сяброўкі цяжаралі, а ў мяне быў свой свет, пра які я асабліва не распаўсюджвалася. І нягледзячы на гэта ўсё, мне вельмі пашанцавала, што я ў такой атмасферы расла. Можна шмат лаяцца, наракаць, тыпу гэтыя старэйшыя, мы малодшыя, мы адно аднаго не разумеем, яны робяць так, я раблю гэтак, яны соляць гэту страву так, а я не так, але калі на ўсё, наогул на ўсё ў жыцці глядзець з вышыні птушынага палёту, то ўсё гэта дробязі і мы ўсё роўна вернемся да любові. Да сябе і да любові.
Я сама з Барысава. Гэта вельмі крымінальны горад. Мне здаецца, як не прыедзеш, усе п’яныя ходзяць, пагалоўна. А я неяк наогул кветачкай расла ў гэтай усёй атмасферы, чаму – не ведаю. Ведаю, што многія мае аднакласнікі дзіўнае жыццё пражываюць: турма, п’янства, наркотыкі, бурная маладосць. Кагосьці няма ў жывых ужо. Я потым паступіла ў ліцэй і там заквітнела, там яшчэ тэатральная студыя з’явілася. Але наогул мне быў такі нецікавы ўвесь гэты бунт, што гэта прайшло ўсё міма мяне. Мне было нецікава фанабэрыцца гэтым, выказваць так сябе. Можа гэта з-за таго, што я інтраверт і я не вельмі мела патрэбу ў нечым такім. У мяне было нетыповае жыццё дзіцяці, затым падлетка. Не тыповае, таму што часам слухаю сцэнары, які пражываюць іншыя людзі, і думаю: можа, са мной што не так, бо зусім інакш усё было. Ды не, усё так. Затое зараз, калі я патраплю на вечарынку, то я апошняя адтуль выйду і мокрая ўся, таму што я буду танчыць да ўпаду. Таму што я ведаю, што танчыць я люблю. У мяне мама з татам танчаць так, ух! Мы летась адзначалі мамчын юбілей – о, ты б гэта бачыла! Маці балела нага, хоць яна таксама вытанцоўвала, але мой бацька, я, мая сяброўка і яго сябар, толькі кожную другую песню хадзілі мянялі футболкі. Культ свята ў нас, мама кухар у мяне, яна так выказвае сваё каханне, накарміць – гэта вельмі важна, важней, чым жыць проста (смяецца). Быў юбілей, у мяне чатыры дні балела шыя, мы так адтанчылі (смяецца). Конкурсы нейкія дурашлівыя, перапрананні – гэта мае вельмі любяць. Чучала на Масленіцу паліць – пра нас, галоўнае, каб весялей было. Гэта крута, нягледзячы на тое, што ты можаш з бацькамі разыходзішся ва ўсіх паняццях, але танцаваць ты будзеш да ўпаду, і будзе весела, і класна, і крута, і ўсім будзе добра.
Аднак, пры ўсёй знешняй радасці я вельмі сумны чалавек. Ты можаш спытаць у Васільевіча, ён пацвердзіць. Больш сумнага за мяне яшчэ трэба пашукаць. Патужыць, пашукаць экзістэнцыяльнае – у гэтым я прафесіянал, проста нікуды не хадзі, а заходзь у маё прыдарожнае кафэ.
Я: Кафэ “На абочыне жыцця”.
Алёна (смяецца): Ага.
Я: Што падсілкоўвае цябе і дапамагае час ад часу выходзіць з прыдарожнага кафэ?
Алёна: Падсілкоўваюць людзі, якія гараць, “агеньчыкі” – гэта вельмі натхняе, а калі ты яшчэ вакол сябе збіраеш такіх жа – ох. Лепшай батарэйкі, чым аднадумства, проста не знайсці. Нават калі ў цябе апускаюцца рукі, ты разумееш, што ў цябе ёсць надзейны тыл, і табе хочацца, як бы складана не было, хочацца гэтым людзям аддаваць нешта. Гэта да таго, што калі табе здаецца, што ты хочаш прызнання і хочаш ставіць у Вялікіх тэатрах (пафасна), а потым прыходзіш у Вялікі тэатр і не знаходзіш там аднадумцаў і разумееш: мне патрэбен не Вялікі тэатр, мне патрэбны аднадумцы, патрэбны людзі, якія гараць, а не ў кожным тэатры можна знайсці. Гэта такі дар. Аднадумнасць – гэта дар. Лепшага падарунку ад Сусвету не знайсці. Я заўсёды гэта шукала, шукаю, мне важна, у рэшце рэшт, купіць дом з садам, паставіць там стол вялікі і каб там раз на тыдзень збіраліся людзі і мы займаліся тым, што мы жылі адно аднаго і адчувалі, што мы – гэта нешта адно цэлае.
Я: Ох, Алёна (змахнула слёзку, пасля агульнай паўзы). І гэта не пра маркоту, а пра цёплую радасць блізасці.
Алёна: Гэта і ёсць аднадумства. Так яно адчуваецца. Я гэта зразумела, калі пераехала ў Піцер. Мне было вельмі складана, а так як я фанат мультыплікацый, узяла сабе квіток на творчы вечар Норштэйна з думкамі: “Хто-хто, а гэты дзядулечка…я проста хачу на яго паглядзець” (усміхаецца). Я прыйшла, дзве гадзіны ён распавядаў пра сваё жыццё, а я проста плакала. Хаця ён нічога звышнатуральнага не казаў, не павучаў, распавядаў пра жыццё і сваё ўспрыняцце свету, а я плакала ад таго, што “Божа, я таксама так думаю, я не адна, значыць, я усё правільна раблю і такія людзі існуюць… у нас з ім аднадум’е, аднаўспрыняцце”. І парадокс: такія адзінокія людзі ў свеце, але так ім патрэбна, каб дзесьці вось гэтыя праменьчыкі, сувязі, ніці, хвалі былі ў чымсьці падобны. Так, яны не будуць блізнюкамі, але яны будуць чымсьці падобныя. І гэтыя кропкі судакранання , мне здаецца, – самае галоўнае, што можа быць, асабліва ў мастацтве.
За тое, што адбываецца зараз на рэпетыцыях, я дзякую кожны дзень перад сном: саджуся ў медытацыю і дзякую, таму што для мяне гэта настолькі важна, гэта судакрананне з людзьмі, дзе табе не патрэбна нічога даказваць, дзе цябе падтрымліваюць, у цябе вераць, з табой думаюць, з табой адчуваюць, з табой гавораць, да цябе ўважлівы, ты – уважлівы да іх. Няма нічога на зямлі больш важнага, чым вось гэта сувязь, гэта сяброўства, адкрытыя, шчырыя, прыгожыя, цёплыя, уважлівыя ўзаемаадносіны з людзьмі. Калі ты разумеш: нават, калі ты ўпадзеш, нават калі ты спатыкнешся, табе падставяць плячо, руку, локаць, а калі чалавек спатыкнецца, ты адкажаш тым жа. Няма нічога важней за гэта. Таму, я цябе вельмі разумею. Я таксама, калі такое сустракаю, мне хочацца плакаць ад магіі, ад уздыму душэўнага, ад асэнсавання таго, што…
Я: …ты не адзін у сваіх светаадчуваннях (усміхаюся)…
Алёна: Так. Ёсць два важных пачуцця, якія, мне здаецца, было б цудоўна, каб кожны чалавек адчуў. Першае пачуццё – гэта пачуццё безумоўнай усеабдымнай любові, да ўсяго. І гэта пачуццё ты ні з чым не зблытаеш. Наогул любоў – гэта пункцір. Яно не існуе ў “я буду любіць цябе вечна”, не: яно нават у дзень бывае перарывіста, гэта таксама важна – не накладваць на любоў нейкае абяцанне. Пачуццё безумоўнай усеабдымнай любові, да ўсяго, калі ты, што б не адбывалася, ты ўбіраеш у сябе ўсё. Гэта складана апісаць. Другое пачуццё – гэта пачуццё “зоркавага пылу”. Пачуццё, што ты – крестраж Бога, што частачка Бога жыве ў табе. Калі ты можаш на ўсё паглядзець з космасу. Гэтыя пачуцці і наогул амаль усё жыццё патрэбна адчуць целам. Пакуль ты сам не пройдзеш гэты досвед, не спатыкнешся аб гэтыя граблі, не разаб’еш трыста разоў лоб, не дасі свайму целу адчуць як добрае, так і дрэннае, што б табе не казалі, колькі б ты кніжак не чытаў, ты ніколі не зразумееш, як гэта. Ніколі. Мне пашанцавала, я адчувала такія пачуцці і адчуваю дастаткова часта, калі так…аж плакаць хочацца. Часам думаеш, такога немагчыма адчуць, як выносіць гэта тваё цела, што яно раптам выпараецца і ты робішся нашмат большым, робішся паветрам.
Я: Тое, аб чым ты кажаш, вельмі натхняльна. Гэта таксама шлях.
Алёна: Гэта вельмі цікавы шлях. А яшчэ зашыбісь быць сабой у гэтым усім. Цябе могуць пераканаць у шматлікіх рэчах, але калі ты вырашаеш быць аўтарам, ты ўсё роўна прадзяўбеш гэтую сцяну. Мая мама заўсёды мне казала, што (манатонным, настойлівым голасам) жонка павінна быць супергаспадыняй, яна павінна рыхтаваць катлеты, баршчы, інакш усё, гамон, будзеш няшчаснай. І ў нейкі момант я ледзь-ледзь і прамахнулася б, яшчэ крыху – і я б паверыла ў яе мульцік, які яна глядзіць. Але таму, што ў мяне вечнае шылаў у дупе, неспакой і вечнае сумненне, я магу казаць “не”. Аднойчы я гэта сваёй маме сказала, яна спытала, за каго я пайду замуж. Я сказала, што не ведаю за каго, але мы з мужам будзем адно аднаго зваць па бацьку. І я забылася пра гэта. Я была замужам і былога мужа я ніяк не магла называць па бацьку. А ў выніку прыйшла да гэтага, Васіліч. То бок твой шлях у тым і складаецца, каб ты ішоў за сабой, каб ты слухаў сябе. Для гэтага трэба імкнуцца да ачышчэння прасторы, галавы, вантробы, праводзіць нейкую інвентарызацыю, пераасэнсаванне, рэфлексію. Не такую, што ты там заграз і ў гэтым купаешся, у драме жывеш, не. Такую, каб зразумець, што хачу я зараз вось гэтага, а вось гэта не хачу. Так, цябе будуць пераконваць, што гэта тваё, што так лепш, “ды павер ты, я жыццё пражыў” ці яшчэ што-небудзь. І так ва ўсім. Перыядычна таму і ўзнікаюць цяжкасці, што табе здаецца, што хочаш. Я так пазамінулым летам наглядзелася, як мастакі малююць сухой пастэллю, я думаю: “Буду маляваць пастэллю”. Добра, што не ўсе грошы спусціла. Заказала больш-менш, не ў колеры справа. Вядома, часам, калі ты выразаеш з дрэва і возьмеш дрэнны нож, то гэта будзе для цябе пакутай, ты проста больш да гэтага ніколі не вернешся, але калі ты знойдзеш добры нож і паспрабуеш, ты зможаш зразумець тваё гэта ці не тваё. З сухой пастэллю так і атрымалася: я ўзяла, пачала маляваць і падумала, што я нічога не разумею, наогул не мой матэрыял, такі гадкі ў руках. Што ж мне рабіць? Добра, трэба ж дзесяць разоў намаляваць, каб зразумець, можа гэта толькі першы раз, можа ўвайду ў смак. У выніку – не. Алейная – так, а сухая – не. Трэба паспрабаваць заўсёды, трэба паспрабаваць кудысьці з’ездзіць, трэба з кімсьці пагаварыць, трэба пашукаць, пайсці пачытаць, гэтую пірожанку паспрабаваць ці гэтую, каб зразумець. І ніколі не думаць, што памылкі – гэта дрэнна, што калі ты памыліўся, то дарма выдаткаваў час.
Я: А праз што ты адчуваеш свет, якім органам пачуццяў?
Алёна: Я думаю, што ў мяне ў руках вельмі шмат схавана (смяецца). Рукі мне нейкую пэўную энергію вызваляюць, якая ўва мне збіраецца. Некаторыя бегаюць, займаюцца спортам, а я ручной працай займаюся, нешта майстраваць – гэта з дзяцінства ўва мне. Але рукі – гэта больш пра зазямленне. Тое, цераз што я зазямляюся, канцэнтруюся. А свет… я, напэўна, “глазнік” (усміхаецца, міла-міла так). Вось вочы і макушка. Вочы, таму што я візуал. І наогул вока – гэта мой сімвал. Я бачу. Я вельмі часта кажу: “Я бачу, я бачу вось гэта, вось гэта”. Часам штосьці пагляджу, потым распавядаю і ў нейкі момант спыняюся і кажу: “А-э, вось зараз у мяне закраліся сумненні, ці было гэта на самой справе (смяецца). Але гісторыя была цікавая, таму дапусцім, што было”. А наконт макушкі. Гэта такое адчуванне, калі Божанька гладзіць па галоўцы. Слухаць я таксама люблю, але…Так, музыка – гэта таксама вельмі важна. Наогул шумы, музыка – гэта ўвага. Але больш вочы і макушка.
Я: Як па адчуваннях гэта, ты можаш апісаць?
Алёна: Ну, “вот цёпленька шьто-та” (дэманструе і кажа дзіцячым галаском), Божанька кладзе руку, яно такое шух – і нібыта бісерам пасыпалася-пасыпалася-пасыпалася…
(Пасля паўзы)
У мяне постаць вельмі дрэнная. Я пытальнічкам хаджу і ўсю сваю адказнасць нашу. Я нават, калі іду па дарозе і думаю, не ў плане нейкаага адчування, што мне патрэбна за нечым паназіраць, а сканцэнтравана, то гляджу пад ногі. Таму спынімся на вачах і макушцы. Макушка – так, штосьці такое…ветрык у валасах… я не так даўно глядзела фільм “Не хороните меня без Ивана”, дзяўчына зняла фільм пра якутаў на рэальных падзеях, ёсць да яго, канешне, пытанні, але як сама гісторыя і гэтыя якуты, яны такія прыгожыя, ну, про-о-оста, можаце вось нічога не распавядаць, проста хадзіце ў кадры. Там галоўны герой ад адчування прыгажосці ўпадаў у летаргічны сон, там вельмі цікавая гісторыя наогул з гэтым усім звязана, не буду спойлерыць, але калі ён прыехаў да шаманкі мясцовай, яна яму кажа: “Дык у цябе проста ў галаве цемечка не зачынена, там дзірка, і ў цябе душа вылятае адтуль і цела засынае. Ты вылецеў адразу ад гэтага “ва-а-у” і ўсё”. Вось можа неяк такое нават адчуванне і ў мяне.
Я: Ёсць штосьці такое, што складана перажываць па жыцці альбо штосьці, што выклікае страх?
Алёна: Ёсць рэчы для мяне вельмі хваравітыя і балючыя. Мне вельмі страшна і балюча, калі ты бяссільны перад гвалтам, якія існуе ў свеце, не прыродным. Прырода ў гэтым гарманічна існуе, а вось чалавечая несправядлівасць, гвалт. Я не люблю раўнадушша. Часам лепш ты будзь злым, але не раўнадушным: раўнадушша за сабой цягне такую рэч….вось мне сама цяжка гэта перажыць… калі ўсяму назначаецца нейкі кошт. Таму што раўнадушша гэта крыху пра тое, што ўсё чагосьці каштуе. Тыпу чалавечае жыццё – чаму б ёй не назначыць кошт… Раўнадушша – гэта не роўна маркота, туга. Раўнадушша стаіць пасярэдзінцы, маркота ідзе ў мінус, у плюс – радасць, каханне – пачуццё, якое цябе напаўняе. Раўнадушша – тое, што роўнае нулю, роўнае нулю – значыць, абыякавасць. Такое раўнадушша, калі нават ты сам сабе абыякавы, ты ўжо страчаеш павагу, годнасць…усё, што імкнецца да нуля, імкнецца да смерці. Мне здаецца, раўнадушны чалавек – гэта ўжо ўсё, там, не ведаю, ці ёсць чалавечае наогул… Для мяне раўнадушша – гэта вельмі страшна. Гвалт, несправядлівасць, мне вельмі складана. Мяне вельмі засмучае няшчырасць, вельмі. І нават здзіўляе, што ў сучасным свеце быць шчырым выклікае нейкі фурор. Калі ты шчыра аб нечым кажаш і прызнаешся сабе, то – “О, божа, ты такая смелая”. Атрымліваецца, што смеласць у гэтым жыцці – гэта быць сабой, не трапляць пад уплыў нейкіх паттэрнаў. І, я думаю, што складана, калі сыходзяць блізкія людзі, самыя набліжаныя да цябе. Вось я не баюся смерці, але смерці кагосьці блізкага, калі я пачынаю раптам пра гэта думаць, мне, канешне, вельмі цяжка. Я не вельмі сентыментальны чалавек…
Я: Ды ладна?
Алёна: Так (усміхаецца). Гэта толькі мае спектаклі табе так гавораць. Можа, я ўнутры сентыментальная.
Я: Дзяніс расказваў, як ён табе падарыў кнігу і ты – “слезкі на калёсіках” і ўсялякае такое.
Алёна: Блін, ну, ён падарыў кнігу – вялізарны каталог Эрмітажа (смяецца). Хаця радасць – гэта таксама сантыменты, так?.. Карацей, я проста не плаксівая, вось што. І ныю я толькі тады, калі мне страшна. Не калі мне жаласна, бездапаможна, нікчэмна і бедна, а калі страшна і разумею, што мне давядзецца ў свой страх ісці – “Ой, не, можна я паныю, калі ласка, ой, я такая бедная-няшчасная” (смяецца), “Я такі маленькі хрунік, я дакладна там патрэбна?”
Я: Хрунік?
Алёна: Васіліч мяне называе Хрунікам. Ёсць такі фільм, нядаўні, пра Віні-Пуха, там дзе Макгрэгар яшчэ здымаецца, ой такія там харошыя гэтыя персанажы. І вось гэты Пятачок – Хрунік (парадзіруе): “А я…я туды, а можна… а я там дакладна патрэбен? А то, можа быць, я пастаяў бы тут?” Вось у мяне такое таксама ёсць (смяецца). Калі я таксама дазваляю сабе праявіць слабасць, што таксама вельмі важна. Карацей, так, бяссілле перад гэтай вялічэзнай машынай гвалту, несправядлівасці. Гэта вельмі трывіальныя рэчы. Не думаю, што камусьці прыносіць задавальненне адчуваць гэта бяссілле, калі ты не можаш нічога зрабіць і любы твой крок дапамагчы ўсё роўна не дапамагае. Таму патрэбна заўсёды прымаць нейкі больш філасофскі склад мыслення, як у будыстаў – мастацтва маленькіх крокаў, што ты ўсё гэта па крупінцы, па частачцы захоўваеш у людзях штосьці важнае.
Я: Ты сказала пра смеласць быць сабой, хочацца туды вярнуцца… нібыта быць сабой сёння – гэта не модна, небяспечна, а вось пагуляць, папрытворстваваць – гэта калі ласка… Як ты лічыш пра што гэта сёння?
(Пасля доўгай паўзы)
Алёна: Божа, гэта такое фундаментальнае штосьці…адразу думаеш: ну, у соцыуме – мы баімся даверыцца, таму што на нас нападуць, нас загрызуць, яшчэ штосьці, далей – ну, ладна, калі мы так у соцыуме сябе паводзім – гэта адкуль? З сям’і. А сям’я адкуль? Продкі. А продкі ў які час жылі? Гэта даспеха саткана цягам вельмі доўгага часу. Па розных прычынах. І кожны раз гэта прычына знаходзілася. Вось Адам і Ева выйшлі з раю голымі. Справа ж не ў грэху, яны проста агаліліся. Яны проста ўсвядомілі сябе, пакінуўшы Бога дзесьці ў падсвядомасці. І адразу ім ад нейкага сораму захацелася на сябе штосьці нацягнуць. Мне здаецца, што гэта сапраўды кованая часам, абставіналмі, правіламі, вечнымі гульнямі ў падпарадкаванне, маніпуляцыі даспеха. Ты ідзеш, а яна вечна бразгае. І як толькі ты штосьці здымаеш і кажаш: “Рабят, я вось такі, а вось гэта рука ў мяне абвугленая, яна чорная”. Так і думаеш: здымеш даспехі – не прыгожы, а таму што паняцці прыгажосці закладзены. Гэта ўсё такое суб’ектыўнае. Мы вельмі заблатыны ў суб’ектыўным, у нас агульнага нічога няма – гэта нармальна. Але гэта такі парадокс, што мы настолькі суб’ектыўна ва ўсім, што ў нас няма нічога, што б нас аб’ядноўвала, мы адзінокія, раз’яднаныя. Мы пачуем нейкую фразу, тыпу “глаза – зеркало души”, гэта ўжо так банальна, але хаця б мы штосьці зразумеем, а як пачнем капацца ў тым, што зразумелі – усё, мы адразу аддаляемся адно ад аднаго. Вось скажуць: “Заплюшчыце вочы і ўявіце сіні колер” – і кожны будзе ўяўляць сваё адценне сіняга, мільярд адценняў. Гэта справа не ў тым, што “О, давайце імкнуцца да камунізму”, не, гэта пра тое, што чамусьці спрадвеку, мне так здаецца, людзі нарошчваюць страх перад той жа адзінотай, страх перад болем: “О, толькі не гэта”. А калі б да гэтага ставіліся крыху прасцей, цераз знаёмства з сабой, цераз большую адкрытасць да людзей і да сябе – можа, гэтага і не было б: “Які ты, блін, смелы, што выставіў фотку ў прышчах!”.
У мяне было такое пару разоў, калі мне казалі: “Ты, Алёна, смелая, што дзяўбешся ў сваёй прафесіі, хаця трыста разоў ужо магла звярнуць з гэтага шляху”. Мне страшна, мне вельмі страшна. Страшна расці, страшна скідваць адну скуру, каб на вырастала іншая, пры гэтым, каб такая скура не была, як у дыназаўраў – бронік, а каб гэта была ўсё такая ж тонкая скура, якой, праз якую, ты адчуваеш свет. Калі бываю на прыродзе, ачышчаюся, жыву з дрэвамі, сярод іх,у першы дзень ужо адчуваю, як становіцца лягчэй, як з мяне ўсе гэтыя бронікі спадаюць, як гэтыя даспехі валяцца. Гэта справа ўмення і жадання задаваць сабе пытанні і дзесьці шчыра на іх адказваць. Хутчэй за ўсё, смеласць – быць сабой перад самім сабой – гэта ўжо другая стадыя. Першая стадыя – гэта перад людзьмі, а другая – гэта перад самім сабой. Вось я такі, недасканалы. Недасканаласць – гэта нашмат крута, чым дасканаласць. У дасканаласці адна задача – сядзець дзесьці высока і казаць (нібыта зверху крычыць тым, хто ўнізе): “Рабя-я-яты-ы-ы, залазьце сюды, у мяне тут хораша”, і ўсе: “О, так, прышпільна, давайце палезем, будзем карабкацца” (смяецца). А недасканаласць паўсюдна нас атачае, час ужо, напэўна, узяць гэту японскую філасофію: пабіты кубачак, туфелька без абцасіка. Увесь свет такі, пацёрты крыху, калі прыглядзецца. Свет, канешне, непрыветлівы, вельмі, у ім зламацца – гэта на раз-два, але калі ўглядацца, магчыма, камусьці ўслухоўвацца, як у каго свет пранікае, ён жа – свет – сам па сабе чорна-белы, але знутры, з дапамогай святла, можна ўбачыць, што, выяўляецца, ёсць і міласэрнасць, што колькі раззлаваных, абясточаных ёсць людзей, столькі ж ёсць і тых, хто гарыць. Гэту філасофію называюць “жыццярадасны рахіт”. Але я да таго вяду, што гэту радасць можна ўбачыць толькі праз бруд, усё гэтае мутнае шкло, увесь туман. Вжык у тумане бачыць белага каня, але існуе і туман, і конь, і вожык, які там ідзе. Гэта ўсё так надзвычайна і дзівосна.
Я: Ты такі беражлівы філосаф, які да таго ж любіць вучыцца. Я заўважаю, як ты часта выкладваеш фотаздымкі свайго Чарлі (пасля таго, як я амаль дзень правяла з гэтым цудоўным пёсікам, я шчыра разумею Алёну). І неяк аднойчы ты пісала, што ён вучыць цябе жыць і радавацца гэтаму жыццю. (Усё, што далей будзе пра Чарлі – усё праверыла на сабе, пёсатэрапія – рэч, што працуе больш, чым на 100%.)
Алёна: Прам на канкрэтных прыкладах, так. Чарлі – гэта настаўнік. Наогул, калі вы прымаеце ў сваё жыццё такога сябра – ад чарапашкі, рыбкі і заканчваючы сабакам і дыназаўрам – то, калі прыглядзецца да іх, гэта вялікія настаўнікі. Быў такі цяжкі перыяд у маім жыцці, калі мне бачыліся вельмі жудасныя сны, дык вось Чарлі мяне будзіў сярод ночы. Ён усё разумее, я ўвесь час думаю: “Калі ты пачнеш гаварыць ужо”, я ўсё чакаю гэтага моманту, таму што мне здаецца, што вось-вось, вось-вось (смяецца). І самы яго вялікі ўрок – па-сапраўднаму радавацца ўсяму. (Далей – на вельмі ўзнёслай ноце) Ён прачнуўся, ён ужо рады, ён ідзе на вуліцу – надзвычайна, ён знайшоў там палку – клас! Ён сустрэў іншага сабаку – пазнаёміўся/пагрысся – усё роўна цудоўна, супер, жыццё – гэта прыгоды! Быў перыяд сумны, складаны, калі мне было не вельмі добра і калі да мяне хтосьці прасіўся ў госці і ў мяне ўнутры было такое супраціўленне, але не магу адмовіць, трэба прыняць чалавека. І я раптам у нейкі момант паглядзела на Чарлі: ён кожнага госця сустракае (далей гучна, радасна): “Божа, як цудоўна, што ты прыйшоў, мы толькі цябе і чакалі! Заходзь тэрмінова, вось табе вожык, вось табе гэта, можаш кінуць, тут у нас вось гэта, а тут вось тое”. І яго напаўняе жыццём. І наогул ён жывы. Зразумела, што ў яго крыху іншая свядомасць, але яму таксама сняцца сны, мне здаецца, што ў яго сваё ўяўленне. У яго нават ёсць свой гумар (вельмі горда). Таму што ты ходзіш па дому, не заўважаеш яго, але ў яго ёсць любімыя цацкі і ён наўмысна робіць падклады менавіта па той траекторыі, дзе ты ідзеш, бо раптам ты наступіш, а Чарлі – адразу выглядвае і нібыта такі “хі-хі-хі”. І гэта вельмі важна,таму што ён радуецца дадзенасці, проста таму, што жыццё яму дадзена, што вось тут ён жыве, тут яго двор, вось тут яго міска. У яго ёсць любімыя цацкі адной серыі – вечка і вожык. Любыя сітуацыі ён прымае, як дадзенасць і як абставіны. А мы ж таксама напалову жывёлы. Ну, так, у нас усё больш складана, больш тонка, у нас ёсць думкі, падлікі, а пра звычайную радасць забываем. І на самой справе для гэтай радасці “нюжня сьнягаток” (усміхаецца). Для гэтай радасці патрэбна вельмі мала. У нас проста вельмі шмат выбару ўсяго, але ў абмежаваннях, у аскетызму, калі хаця б крыху пажыць, разумееш, што табе так мала патрэбна для радасці, наогул, практычна нічога. І вось гэтаму Чарлі, канешне, вучыць мяне пастаянна. Калі я толькі пачынаю чагосьці патрабаваць ад сябе, ад іншых, наогул, як толькі з’яўляюцца ў жыцці патрабаванні і абавязкі – паглядзі на Чарлі, лішні раз, проста паглядзі яму ў вочы. Ёсць такое, па-мойму, у індуізме паняцце “дрышці” – гэта калі медытацыя ажыццяўляецца, калі сядзіш адзно насупраць другога вочы ў вочы. Нібыта, калі ўвойдзеш у медытацыю, можаш убачыць мінулыя жыцці іншага чалавека альбо свае. І вось сядзь з Чарлі ў “дрышці”, паглядзі ў яго вочы хвілін пяць – і ўсё. У мяне сваіх дзяцей няма, а я з дзяцінства расту з сабакамі і наогул лічу, што чалавек, калі ўжо ён прыручыў жывёл, менавіта хатніх, то трэба, каб ён побач з імі і гадаваўся з самага пачатку. Таму што гэта так шмат закладвае, гэтай сапраўды прастата жыцця, прастата радасці. І тое, што ёсць сябра і ты аб ім клапоцішся, у цябе ёсць адказнасць перад ім, і ты з ім гуляеш, а ён…Божа, чым ён адплачвае! Цябе можа ўвесь свет не любіць, а вось гэты масёнак будзе цябе любіць заўсёды. Ты будзеш прыгожы, не прыгожы, смярдзючы ці не, злосны, добры – які заўгодна, а ён будзе цябе любіць, таму што вось гэта безумоўная любоў, якую чалавек не заўсёды можа адчуць. Трэба прыняць той факт, што калі ты на гэтай зямлі, ты ўжо патрэбен, проста таму, што ты ўжо ёсць.
Я: Мы казалі пра аднадумнасць як дар, пра настаўнікаў. Хочацца пагутарыць пра такое паняцце, як “твой чалавек”. Што гэта за ўзровень стасункаў для цябе, які пачуцці пераважаюць, чаму больш месца ў гэтым, чаго наогул не існуе?
Алёна: Мы з Васілічам, напрыклад, не сварымся. У нас бываюць дні, калі камусьці эмацыйна цяжка, мы кажам адно аднаму пра гэта і не ўспрымаем кожны на свой рахунак. Так, ты перажываеш усё роўна разам з ім, але гэта не сваркі. У нас з Васілічам адна мова на дваіх, мы разумеем адно аднаго. Для нас самае фундаментальнае ў стасунках – каханне і штосьці боскае, у гэтым у нас ўяўленні падобныя. І калі я кажу “Божанька”, ён разумее, каго я маю на ўвазе, што я маю на ўвазе, таму што для мяне Божанька не мае аблічча, не мае вобраза, таму што ён – ва ўсім. Няма сварак, перашкод і кампрамісаў. Я чамусьці ў сваёй галаве так і ўяўляла і калі маё ўяўленне з рэальнасцю падчас першага майго замужжа не супала, я пачала думаць: “А чаму, што не так?” Мне пачыналі тлумачыць, што гэта ж сям’я, ты ж павінна варыць боршч, а я думаю: блін, ды я не павінна. Я ў галаве разумею, як я хачу і гэта, як з карцінкай у спектаклі. Я не павінна сварыцца з чалавекам наконт таго, праяўляе ён да мяне ўвагу ці не, таму што калі чалавек кахае, ён у любым выпадку праяўляе ўвагу, калі гэта нармальнае здаровае каханне, што вы нават праз тры гады можаце хадзіць на спатканні, ствараць рамантык, яно само сабой адбываецца, таму што табе хочацца пераш за ўсё даваць і дарыць. Але гэта маё ўяўленне. У мяне каханне вырастае з сяброўства. З Дзянісам у нас было так. Мы вельмі доўгі час сябравалі. Мы пазналі адно аднаго з боку, бачыўшы ў гневе, баязлівасці, ва ўсім, мы прайшлі вельмі доўгую дарогу, пры гэтым не намагаючыся прысвоіць сабе чалавека. Так і атрымалася, проста ў нейкі момант я яму кажу: “Памятаеш, мы з табой дамаўляліся, што калі ў нас ні ў каго не складзецца, мы проста будзем жыць разам?”, а ён “я толькі пра гэта падумаў”. І ўсё. У такіх стасунках людзі знаходзяцца ў пастаянным дыялогу. І нават калі ўзнікае нейкая перашкода, людзі могуць працягваць дыялог. І гэта вельмі важна. Калі ты можаш распрануцца да душы, сказаць: “Блін, мяне турбуе вось гэта”.
Калі мы з Васілічам ужо сышліся, многія казалі: “Ну, нарэшце. Вам яшчэ тады, у Маладзёжцы, патрэбна было сысціся”. А не патрэбна было. Трэба было прайсці ўвесь шлях, трэба было паглядзець, як і з чым чалавек спраўляецца, як ён сябе праяўля. Пакуль мы былі побач, жылі рознымі жыццямі, глядзелі, падтрымлівалі, размаўлялі адкрыта заўсёды вельмі, абмяркоўвалі ўсё. Мы з Васілічам вельмі розныя, максімальна розныя, ва ўсіх успрыманнях. Ён любіць індуізм, я будызм, яму Індыя і яе міфалогія блізкая, я наогул яе цярпець не магу, я паважаю, але ў мяне з усіх міфалогій яна на апошнім месцы, я больш да Японіі, мяне туды цягне. Мы па энергетыцы розныя, па думках некаторых. Але мы ўжо так зрадніліся і прымаем адно аднаго. Я магу раўці, як рэзаная. А Васілеч не будзе раўці, ён проста адзін раз скажа, але так спакойна і вельмі годна, а я адразу ўскіпаю: “Да-а-айце мне мой агнямёт сюды”, ён заўсёды на такое кажа: “О-о, агонь пайшоў, усё ўжо, ля, рубіць з пляча, панеслася душа ў рай”. Калі я ў злым стане, я магу зло пажартаваць, “толькі ўжо стрэлы гэтыя вогненныя адбіваеш” – скажа ён. І на гумары мы выязджаем таксама. А яшчэ, канешне, тое, што мы адзінкі і гэта вельмі адчуваецца, куды б мы не патрапілі, у якую б кампанію, што б не рабілі, мы адно за аднаго не хвалюемся: “А як павядзе сябе, а што скажа”. Нават калі ў нейкай кампаніі мне не падабаецца, а Дзянісу падабаецца, я зусім не расстроюся, я знайду, чым заняцца, я сяду, буду ў штосьці заліпаць, мне будзе цудоўна.
Нават калі ў першых стасунках нічога не атрымалася, я ўсё роўна верыла. І, што вельмі важна, нават, калі тое, у што я веру – гэта ілюзія, міфічнае маё ўяўленне, я ўсё роўна знайду, куды прымяніць сваю любоў, я пушчу яе ў творчасць, у блізкіх людзей. Альбо я буду шчаслівая з кімсьці і гэта будзе так, як у маёй міфічнай гісторыі, альбо я буду адна, але ад гэтага горш маё жыццё не стане, таму што ніхто не павінен рабіць цябе шчаслівым. І як толькі я гэта зразумела, я такая: “Пфу-у-у-у, бляха, закурываем, усё – цудоўна!” (вельмі радасна і гучна, як адкрыццё) І вось тады ты адчуваеш сябе адзінкай.
Я: Калі не патрэбна ніякую дзірку нікім затыкаць?
Алёна: Наогул! Няхай сабе і будуць гэтыя прабоіны. Проста трэба разумець, што ты сам сабе гэтыя раны можаш зацягнуць тым, што будзеш любіць сябе, сваю працу. Гэта таксама яшчэ такі дурацкі паттэрн таго, што “калі ў цябе няма дзяцей, то ты не састаявшаяся жэншчына”, “калі ў цябе няма працы – ты бомж”, “калі ты адна, то ты старая дзева”. Нафіг гэта ўжо ўсё. Гэта ўжо не працуе. Маладыя пакаленні наогул гэта даказваюць на раз-два. І як толькі я зразумела пра “шчасліва быць адной”, усё плаўна перацякло да Васіліча, яно само туды прывяло.
А яшчэ я не вельмі веру вось гэта “работа над отношениями”. Мары – гэта работа, якую ў што б ні стала патрэбна зрабіць добра, гэта так. А калі вы сфарміраваныя асобы, ніякай працы над стасункамі не трэба. “Я ахвяра, ты агрэсар, таму ты мне вінен” – гэта не праца над стасункамі, гэта праца з сабой. Папрацуй з сабой і пасля зможаш знайсці здаровыя стасункі, пабудаваць. А так не вельмі я веру ў гэту працу, хтосьці так, канешне, жыве, я проста б не змагла: жыць у нейкіх кампрамісах, дамаўляцца пра штосьці. У Васіліча між іншым нязноснасць табачнага дыму, а я палю. Ён прапанаваў рабіць самакруткі, таму што цыгарэты смярдзяць, а самакруткі яшчэ больш-менш пахнуць. Ён мне ўсё набыў. І мне падабаецца, у гэтым ёсць цырыманіял: выходзіш, з прыгожага партсігара дастаеш самакрутачку, запальваеш – клас, мне падабаецца. Я не вельмі люблю, калі кураць у кватэры, таму звычайна ў тэатры. І неяк думаю: хм, цікава, а што, калі…я да гэтага паліла 10 гадоў па пачцы-дзве ў дзень, у залежнасці ад стрэсу, я паліла о-го-го, паравозішча. І я падумала: “А што, калі мне паліць толькі тады, калі мне, майму целу сапраўды хочацца?” І я выявіла, што яму хочацца вельмі рэдка. Але я не ставіла забарону сабе. Для мяне дакладна гэта не працуе. І ўжо некалькі гадоў я ў такой форме, што палю, калі захочацца, магу спакойна адмовіць, калі прапануюць, а жадання ў мяне няма на папаліць. Вось такое я разумею. А калі б мы былі ў нейкіх сярэднестатыстычных стасунках, то гэта было б штосьці тыпу “перастань паліць”, забароны пастаянныя, давай кампраміс знойдзем нейкі, “ты будзеш паліць толькі ў курылцы на вуліцы”. Калі ёсць нейкая фундаментальная штука, якая выклікае такое перажыванне, што вы не сходзіцеся, тыпу ты хочаш больш рпацаваць і будаваць кар’еру, а твой мужчына хоча, каб ты варыла баршчы і нараджала дзяцей – лепш з такім чалавекам разысціся адразу. Таму што навошта табе падстройвацца самой альбо падстройваць кагосьці пад сябе. Гэта заўсёды гіблая справа.
Я: Мне падабаюцца твае словы, якія ты сказала ў адным з інтэрв’ю, у інстаграме была прамая трансляцыя, і ты казала…
Алёна: Л-я-я, ты ўжо і там усё запомніла (здзіўляецца і смяецца).
Я: Ну! Тэатр – гэта тэрапія для кожнага боку: і для рэжысёра, і для акцёраў, і гледача. Пытанне такое: што адчуваеш ты, калі выходзіць спектакль. Тыпу тэрапія завершана ці гэта толькі адна з сесій тэрапеўтычнага працэсу завяршылася?
Алёна: Хм. Цікавае пытанне. (Выдыхнула. Пасля паўзы). Я адчуваю напоўненае нішто (смяецца). Доўга думала, каб табе гэта сказаць. Канешне, гэта нейкая дзірка, нейкая пустата, якая нечым запоўнена, таму што ты штосьці аддаеш і на месцы гэтага ў цябе штосьці адбываецца. Наогул не думаю, што тэрапія калісьці ўмее заканчвацца. Яна, напэўна, не ўмее. Не бывае такога: “О, этот режиссер состоялся. Этот художник состоялся” (пафасна). Так можна думаць, але не рэжысёру. Таму што слова “состоялся” азначае, што штосьці знайшоў, на гэтага “канька прысеў” і ўсё. А тут жа справа ў тым, што ты наадварот . Часам пужае гэта думка: “Зноў, усё спачатку” (стомлена). Самыя складаныя рэпетыцыі – першыя рэпетыцыі. Гэта ж трэба сябе падняць, гэта ж трэба знайсці нейкія словы, “ну, сур’ёзна, мы будзем у гэту муць зараз уваходзіць?”, ой, гэта ж яшчэ трэба штосьці ад сябе падкладваць, а артысту наогул складана, я наогул не ведаю, як яны гэта робяць, таму што адна справа, калі ты настройваешся і намагаешся іх неяк накіраваць, а іншая справа, калі табе патрэбна “вынь да положь”, таму што маё “вынь да положь” адбываецца за-а-адоўга да рэпетыцыйнага працэсу. Напачатку было слова – вось яно там адбываецца: калі ты толькі прадчуваеш задуму (ідэю, намер), калі ты толькі бярэш навобмацак тэмы, балючыя кропкі, затым ты ўкладаеш у артыстаў штосьці, але ўжо ў гэты перыяд артысту складаней, таму што яму гэта далей патрэбна падхапіць – усё, што ты нёс яму, усе гэтыя манаткі твае з авялізарнай старой шафы – узяць, яшчэ свайго дадаць, апрануць на сябе, каб яно прапахла ўсё табой. Наогул я такі рэжысёр, як ужо практыка паказвае, я наогул не трымаюся за спектаклі: я адпрэм’ерыла, добра, калі артысты ўзялі адказнасць на сябе за спектакль, таму што гэта іх момант адказнасці, калі яны ўжо выходзяць на сцэну. Многія рэжысёры і пасля прыходзяць, штосьці выпраўляюць, да-рэпетыруюць. Я не, усё, у мяне нават думкі заканчваюцца. Дзесьці, зразумела, калі там паўгода пройдзе, я прыйду і скажу: “А вось гэты вам рэквізіт навошта? А, гэта вам маладая рэжысура прыдумала так, ну, давайце яго прыбярэм, ён не працуе”, але гэта такія дробязі. Я вось гэтае хадзіць, глядзець, спраўляць, настройваць – не. У шлях і далей спектакль сам. І калі спектакль зроблены добра, ён і далей будзе жыць. Ён будзе рабіцца іншым, яго будуць прысвойваць, яго будуць абкатваць, спрабаваць “так-сяк”, знаходзіць. Часам не хапае рэпетыцый. У мяне не акцёрская прырода, магчыма, у мяне там штосьці добра атрымлівалася і калі б, можа, я працягвала гэтым займацца, я б знайшла, як развіць яе, але ў мяне яна не акцёрская, псіхафізіка ўнутраная. Я калі іграла спектакль “Наводнение”, маю гераіню там забіваюць, яна затым прывідам ходзіць-ходзіць, сама сабе ролю прыдумляла (смяецца) і затым у канцы ў мяне маналог аб тым, што я ў гэтай вадзе і паводзіла я сябе, як сука, таму што мне не хапала бацькоў, мае бацькі памерлі…і я рабіла гэты маналог, тэхнічна да мяне не было прэтэнзій, але я-то сама ўнутры сябе разумела, што я гэта раблю тэхнічна, таму што пакуль я не разумею, што туды ўкласці, якую частку сябе дастаць, а яшчэ ж досвед невялікі, 28 – гэта яшчэ такое, зразумела, што ў кожнага рознае жыццё, але ўсё ж у мяне не такі вялікі досвед быў, і ты не разумее, дзе гэты пазл. І толькі праз год, калі адбылося шмат розных падзей, калі адбылося шмат розных трансфармацый у маіх стасунках з бацькам, у адзін момант я раптам убачыла ў глядзельнай зале – бацькі майго не было там – нібыта яго. У мяне штосьці там склалася, маё цела адчула само, што яно робіць правільна, што гэта менавіта пра тое для мяне. Уяўляеш сабе, гэта год? Хаця рэпетыцыйны працэс, у цябе ёсць два месяцы, ты можаш размеркавацца па сілах, але гэта настолькі складаныя, працаёмкія рэчы. Часам ты патрабуеш ад артыстаў выніку, тое і гэта, яны намагаюцца, робяць, але ўсё сапраўднае наогул даганяе толькі потым. Хаця я не вельмі веру ў доўгае жыццё спектакляў, для мяне тры гады для спектакля – гэта максімум. Таму што нейкі цыкл ёсць, я наогул за год, аднак калі спектакль “збіты”, харошы, рэжысёрскі складзены, са сваім рытмам, у ім няма ніякіх дзірак скразных, то ў прынцыпе тры гады ён можа жыць. Вось якраз да канца гэтага тэрміну, перавальвае нейкі рубеж і ты адчуваеш, што артысты не як радавы спектакль іграюць, а ім падабаецца, яны самі падключаюцца і яны ў гэтым купаюцца ўвесь час – гэта самы залаты варыянт, але калі гэта так, то ты можаш праз нейкі час прыйсці на гэты спектакль, ты яго не пазнаеш, але ён стане яшчэ больш крутым за кошт пастаянна неразрыўнага працэсу. Ну, блін, тэатр – гэта такое жывое. Самае мімалётнае і самае жывое. Матылёк… А! Тэатр – матылёк (з захапленнем усміхаецца).
Я: На рэпах падключаешся, паплаківаеш?
Алёна: Пастаянна. На сцэне Алесі і Янкі з “Карнея” – заўсёды. Калі мы першы раз з артыстамі сустракаліся і на рэпетыцыі чыталі тэкст, я некаторыя сцэны проста нават не магла чытаць, так складана было. І, мне здаецца, інакш быць не можа: мастаку важна рабіць пра тое, што баліць. Балючае – заўсёды праз нейкае пераадоленне, праз слёзы, калі ты робіш сваё выказванне. Я на іншае і не разлічвала, калі б было інакш, я б пачала сумнявацца: ці пра тое я наогул раблю, ці пра тое я гавару і ў такім плане я адразу пачынаю сябе адрэнна адчуваць, нібыта я здраджваю сабе адразу. У мяне іншак не працуе. Мастацтва – гэта наогул пра адчуццёвую ўсю частку. І калі ты робіш матэрыял, які ты не адчуваеш і не працуеш, каб самому ад пятак да макушкі празябнуць, тады, мне здаецца, гэта не мае ніякаага сэнсу, губляе ўсялякі сэнс.
Я: Зноў жа, тэрапія?
Аёлан: Так, абсалютна. Таму што не палячыўшы сябе, не пралечыш і гледача. Табе ж патрэбна разумець, аб чым ты будзеш з артыстамі размаўляць, калі робіш той ці іншы матэрыял. Зразумела, што кожны будзе выкручвацца, кожны сам сабе будзе шукаць гэтыя манкі, за што зачапіцца, але калі ў цябе не будзе падстаў гаварыць з артыстамі і адкрывацца перад імі, каб яны адкрывалі перад табой, гэта проста не будзе здарацца, працаваць. Гэта можа быць прыгожа, холадна, раўнадушна, а ўсё, што звязана з раўнадушшам, наогул не можа быць звязана з мастацтвам і з жыццём, таму што ўсё, што імкнецца да нуля – гэта смерць. Таму тут без тэрапіі нікуды наогул.
Я: Ты так тонка працуеш на рэпетыцыях, беражліва, акуратна падводзіш.
Алёна: Я вельмі многае суджу па сабе і калі са мной камунікуюць вертыкальна, гэта для мяне адразу правал, крах, я пачынаю закрывацца, я не хачу камунікаваць, у мяне ўсё ўнутры абрываецца і маўчыць. Таму ў гэтым плане я будыстка, у маім успрыманні ёсць толькі гарызанталь і чалавечнасць. Я ўспрымаю артыста як су-творцу, таму што – гэта вельмі важна – калі я праводжу думку аднекуль з нябёсаў сюды на зямлю, то маю думку далей транслюе па ланцужку артыст, а думка ідзе гарызантальна, ад жывата, ад грудзі. Ёсць пэўная школа, калі артыстам патрэбна, каб над імі хтосьці быў, той, хто на іх лаіцца, хто іх пахваліць, ёсць такія, але ў мяне так не працуе. Я так не магу. Сама па сабе ў жыцці нават не магу: калі на мяне пачынаюць павышаць голас ці яшчэ штосьці – я рассыпаюся, таму для мяне важны дыялог. Гэта ж, як кругаварот вады ў прыродзе: пакапала з небушка, я прыняла, пакапала артыстам (смяецца), артысты пакапалі далей у залю, а гледачы далей пакапалі на небушка, таму што кожны сам свой дыялог вядзе з тым унутраным сабой, каторы знаходзіцца зноў жа дзесьці ў паветры, лётае, ці ўнутры, які перадае туды (паказвае ўверх) і там усё чутно. Важна настроіць працэс дыялога, каб усё прагаворваць. Працэс, асабліва тэатральны, вельмі жывы, гэта не застыўшая карцінка, гэта чалавек з чалавекам камунікуе. Не будзе дыялога з гледачом і ў цябе з самім сабой дыялога не атрымаецца ўнутранага, нават як мастака са сваім унутраным “Я”, калі будзе вертыкаль. Мне здаецца, ужо даўно гэта эпоха прайшла, калі мы гаворым праз нейкую завесу ці па розных берагах. Мы ўсе вельмі блізка. Асабліва зараз.
Я: Выбар ставіць Караткевіча ў РТБД – гэта таксама пра блізкасць?
Алёна: Мы з Караткевічам нарадзіліся з розніцай у два дні – гэта самы лепшы повад, каб яго паставіць (смяецца), мы адно аднаго вельмі разумеем. Гэта мой любімы аўтар беларускі. Я люблю аўтараў, якія размаўляюць з вечнасцю. Гэта вельмі пафасна заўсёды гучыць, але, я лічу, што ўсе праблемы, якія ўзнікаюць у соцыуме, наогул любых праблем, якой бы якасці яны не былі, яны ўсе растуць знутры. І ўсе яны зводзяцца да трох важных пытанняў: хто я, дзе я і што я? І калі аўтар ідзе з гэтай глыбіні і прарастае на паверхню, выводзіць. Мы колькі ўжо рэпетыравалі і на кожнай рэпетыцыі ўзнікае пытанне, што гэта такая бездань, Караткевіч – гэта такая бездань, што часам страшна нават: як бы ты глыбока не сыграў, ты ўсё роўна столькі не выдасі, не зможаш даць. Любая спроба – добрая спроба данесці штосьці. Усё роўна тут не чысты Караткевіч, тут усё роўна з аўтарскай прымессю, і гэта важна, таму што ўсе мастакі пераклікаюцца ў прасторы, у часе. Паглядзі на скульптуру П’ета “Мікеланджэла” і паглядзі на Аню з Арцёмам… І я “не застройвала” так, яна сама гэта робіць, таму што мы ўсе ў гэтым калектыўным бессвядомым пераклікаемся і для мяне важна, каб той матэрыял, які я бяру, ішоў адтуль, з гэтай глыбокай, бяздоннай упадзіны часу, існавання, марыянскай упадзіны чалавецтва (смяецца), таму Караткевіч. Уладзімір Сямёнавіч – гэта наш культурны код. Можна гэтага не ўсведамляць, ні разу не чытаць яго творы, не ведаць мовы. Але калі ты – беларус і табе ў рукі трапляецца кніга Караткевіча, на падсвядомым узроўні ты будзеш разумець, аб чым піша наш класік. Ён падымае глыбіннае, піша ад жывата, нават не ад сэрца, не ад галавы, а ад жывата. Тое, што немагчыма растлумачыць, што, здаецца, немагчыма ўвабраць у словы, ён робіць магчымым. знаходзіць трапныя вобразы, сімвалы, гісторыі. калісьці свет трымаўся на кіце, чарапасе і сланах, ды вось, мне думаецца, што дзесьці між імі для Беларусі быў Караткевіч. Усе мастакі гавораць пра адно і тое ж проста на розных мовах, яго мова мне падыходзіць, я чытаю яго творы і мяне прабірае. Я яго мову магу змяшаць са сваёй і ператварыць у спектакль. Тут, у спектаклі “Карней”, сем яго твораў, плюс вершы, плюс эсэ, але я намагалася часам нават фразы не змяняць, проста ўстаўляла, як напісана ім. Уладзімір Сямёнавіч, дарэчы, вельмі не любіў, калі яго рэдакціруюць, кідаўся асадкамі ў рэдактараў, прасіў перадрукоўваць (усміхаецца). І самая балючая тэма, яна была, ёсць і будзе, гэта такое крывавае мора. Наогул факт гвалтавання. Марс і Венера, Вайна і Каханне, сышліся ў шлюбе і атрымалася гармонія. Зразумела, што гэта ўсё роўна інь-янь і мы без гэтага нікуды не дзенемся, але як навучыцца падымацца над гэтым усім і каб гэта не змешвалася з брудам, каб было нават мастацтва вайны, а не вайна ў самым жудасным разуменні. Як гэта паспрабаваць пераадольваць, як гэта зло паспрабаваць асэнсаваць, прыняць наогул, што з ім рабіць, як яго перажыць, гэта ж неперажываемыя рэчы, не перажываемыя разбурэнні, гэта такая трагедыя, якая калечыць, усіх і ўся, і калечыць душы. Гэта важная тэма, якая гучыць дагэтуль. Гэта такі пастаянны кругаварот, кола Сансары, у якім мы круцімся-круцімся і не можам ніяк з гэтага выйсці, і паўтараем адны і тыя ж памылкі. І як у гэтым паўтарэнні нам жыць наогул?.. І вось я намагаюся сабе знайсці нейкія не тое нават, каб адказы на пытанні, кропкі апоры, зразумець, што гэта для мяне, як я да гэтага стаўлюся. Разумею я гэта ці не разумею. Я магу неяк уявіць гэты досвед? Зараз так шмат літаратуры нон-фікшан,я наогул вельмі паважаю літаратуру і па самаразвіццю таксама, але я вельмі стаю за тое, каб людзі не пераставалі чытаць мастацкую літаратуру. Гэта вельмі важна. Не таму, што будзеш лепш выказвацца і фармуляваць думку, а проста для развіцця імпатыі і для пражывання досведу, які ты, магчыма, можаш не пражыць. І расшыраць пастаянна тым самым сваю свядомасць, пранікацца да персанажаў, спрабаваць адчуць, прыняць. Для чаго ў прынцыпе і тэатр існуе: каб мы расшыралі свой адчуццёвы, духоўны бок. Мы ж заўсёды ставім сябе на месца персанажаў, і калі ты ставіш сябе на іх месца, у цябе заўсёды адбываецца штосьці неверагоднае, я раблюся больш спагадлівай, больш міласэрнай. Пашыраю настолькі сваю ўнутраную прастору, што сама па сабе адчуваю, як раблюся больш і шырэй. Вось таму Караткевіч, гэта той аўтар, які, мне здаецца, знутры людзей можа расшырыць.
Я: Чаму наогул тэатр? І як ты пражывала перыяды, калі развітвалася з тэатрам? Што дагэтуль у ім цябе вабіць, трымае?
Алёна: Доўга я не магла сабе гэтага дазволіць, таму што я ўперлася, як баран, што хачу быць рэжысёрам, мне патрэбна быць рэжысёрам і толькі тэатральным і больш нічога. І калі доўгі час дзяўбешся ў адну сцяну, узнікае такое: “Божа, пагляджу на іншыя сцены. А! дык во! Я ў чырвоную дзяўблася, а можна ў сінюю яшчэ падзяўбіцца, у белую, сцен так шмат!” І ў нейкі момант я зразумела, што я не тэатральны рэжысёр, а я ў прынцыпе – мастак, у вялікі разуменні гэтага слова. Я расшырыла проста сама сябе і сваю свядомасць: я магу займацца, чым заўгодна, засталося толькі зразумець, як наогул усё, што я нашу ўнутры і што мне перадаюць зверху, праяўляць, а гэта можа быць мільярд спосабаў. Тэатр – вельмі складанае мастацтва. Складаназлучанае і ў прынцыпе ім складана займацца, яго менш разумеюць. Музыка, напэўна, самая даступная для адчування, кіно больш развітае ў гэтым плане, літаратура – гэта наогул тое, што з намі спрадвеку, звыклае штосьці. Жывапіс – складаней, таму што каб цябе карціны прымусіла адчуваць штосьці – гэта, канешне, павінны сысціся зоркі, няпроста разбіраць жывапіс і судакранацца з ім, таму што ён маўчыць, дзейнічае зусім іншымі магчымасцямі сваімі. А тэатр яшчэ складаней. Яго часта баяцца. Гэта не проста атрымліваць у ім практыку нейкую. Гэта кожны раз штосьці новае, ты кожны раз не ведаеш, як да гэтага падступіцца. Немагчыма сказаць: “О, я зараз паеду спектакль пастаўлю хуценька”. Гэта магчыма для некаторых рэжысёраў, але не для мяне. Кожны раз, мне здаецца, што я, як быццам, у дзіцячы садок іду зноў, потым школа, потым універсітэт, ты выпускаешся з гэтага ўніверсітэта і такі: “Капец, і што далей з гэтым рабіць, куды размеркаванне браць?”. Канешне, у мяне складаныя ўнутраныя стасункі з тэатрам і так атрымлівалася чамусьці, я не ведаю чаму, я вельмі часта бачу менавіта сцэнічную карцінку ў галаве. І кожны раз, калі я сыходзіла з тэатра, дасылала тысячы рэзюме і мне адмаўлялі альбо наогул на лісты не адказвалі, я думала: “Добра, займуся чымсьці іншым”. Вось арганізую сваёй знаёмай выставу ў Піцеры, арганізую чытку. Пачынаю рабіць чытку і разумею, што гэта ўжо спектакль. То бок я толькі падумаю, што ўсё, а мяне зноў у тэатр вяртае. Можа, гэта проста мая вялікая мара, таму якар, ад якога я пастаянна адплываю, а мяне назад вяртае. З часам разумееш, што ёсць нагледжаннасць, досвед, гэта ты робіш лепш, чым усё астатняе ў сваім жыцці. Не лепей, чым астатнія, а проста ў тваім жыцці ёсць некалькі спраў, тваіх любімых, а гэта табе неяк больш даецца альбо выклікае ў табе рэзананс большы. Таму што я спрабавала шмат мастацкіх моў, але на гэтай, напэўна, я ўмею гаварыць. І так я магу размаўляць з іншымі людзьмі. Таму, напэўна, тэатр. Але гэта незразумела, нейкі такі магніт. Дзіўна. Можа, гэта мая пастка? Можа, я ў мышалоўцы (смяецца)?
Я калі, напрыклад, доўга ў тэатр не хаджу, затым прыгоджу на нейкі спектакль, гасне святло – у мяне нават мурашкі бягуць па скуры. Я люблю глядзець усё, і анлайн таксама. Ёсць такія спектаклі, якія мяне паражалі нават анлайн, але калі я гляджу анлайн, то я больш гляджу на тое, як зроблена, тады з мяне складана выбіць стул, але некаторым рэжысёрам даводзілася, калі я потым анямеўшы перад экранам 30 хвілін адлежваюся. Таму што нейкая гэта думка, прыгажосць вобразаў, свет уздзейнічаюць нават цераз экран. Для мяне тры самыя галоўныя прозвішчы рэжысёраў, ну, тут і да бабкі не хадзі, гэта Бутусаў, Крымаў і Сярэбранікаў. Для мяне, напрыклад, геній – гэта не той, хто часам правераны, а той, хто тут і зараз сапраўды можа сваімі дзеяннямі, сваім талентам узбударажыць, выклікаць у іншым чалавеку рэзананс. Ты можам розныя эмоцыі адчуваць, але без рэзанансу мастацтва не існуе. Зразумела, што ёсць правакатыўнае мастацтва, але тут пра іншае. Пра тое, што бударажыць знутры, прымушае задумацца: а чаму ты вось так ставішся да голага цела, чаму, напрыклад, “Бетон” для цябе – гэта складана?.. Ёсць яшчэ адзін рэжысёр – Джэймс Цьеры, унук Чапліна, а з тых, хто не жыве зараз, гэта Някрошюс, я дагэтуль пераглядаю па 100 разоў яго спектаклі. Як я, напрыклад, разумею, што спектакль зроблены добра? Я перастаю думаць, як гэта зроблена, і з-пад мяне выбіваюць крэсла: “Божа-Божа, я лячу ў сваю бездань, Госпадзі памілуй”, то бок гэта выклікае эмоцыю. Бо ёсць жа спектаклі класна зробленыя, моцныя, вось у Малочнікава, напрыклад, глядзіш – ляціць час, але тут у мяне не ўзнікае такога, нават калі ён класны і ў маёй эстэтыкі, гляджу, а думаю пра сваё. Акрамя масцітых рэжысёраў, ёсць яшчэ тыя, якіх я не глядзела альбо паглядзела адзін спектакль, але ён мне вельмі запаў. Напрыклад, у Ленсавеце спектакль Эльдара Забарава “Беглец” па Таўстому, вельмі гарманічны, вельмі тонкі, вельмі захоплівае, нічога лішняга, такі акуратны, такія акцёрскія работы харошыя, такія артысты ўсе прыгожыя ў сваіх ролях, я глядзела з думкай “я таксама так хачу”. Але астатніх спектакляў Забарава я не бачыла. Вельмі я люблю пластычныя, харэаграфічныя спектаклі, вельмі. Харэографаў Аляксандра Экмана, Крыстал Пайт. Мне падабаецца тэатр ва ўсіх яго праявах. Петр Фаменка, неяк я патрапіла на яго “Сямейнае шчасце”, Пятра Навумавіча, праўда, ужо не было ў жывых. Масква, дарэчы, чамусьці не ў стае, калі апладзіруюць, а я адна ўскочыла, як дура, і стаю, апладзірую (смяецца і апладзіруе) і проста не магла супакоіцца, таму што гэта было нешта неверагоднае, карункі такія… і ўсё так проста. Усё так проста. Але да гэтай прастаты патрэбна прыйсці праз “нагараджу рэквізітаў 40 пазіцый”, як у мяне ў “Карнеі” зараз. Я разумею, што я да гэтага іду, вучуся гэтаму адніманню, адмятанню, падбору, да гэтага патрэбна прыйсці яшчэ.
Я: Ёсць яшчэ штосьці, што ты хочаш сказаць тым шчасліўчыкам, якія прачытаюць твае думкі і адчуванні?
Алёна: Прыходзьце на спектакль “Карней” у РТБД, я спектаклем усё скажу. Усё, што ўбачыць глядач, гэта ўсё я хачу сказаць, ад А да Я, гэта маё выказванне, мая размова з гледачом, кожным славечкам, якое там ёсць. Так атрымалася, што я і над інсцэніроўкай працавала, таму ў спектаклі ёсць усё, аб чым зараз я хачу гаварыць.
Я звычайна штосьці яшчэ пішу тут, як пасляслоў-паслясмак.
У гэты раз хочацца затрымаць адчуванне, ад макушкі да пятачак пабыць у ім. Слёзы аднадумнасці – новы любімы тэрмін, які з’явіўся ў мяне пасля гэтай гутаркі…
З усеабдымнымі любоўю, трымценнем, у адчуванні “зоркавага пылу”
дзякую Алёне за размову і кожнаму, хто выбраў гэты час правесці
з намі .
Фота з архіва героя і РТБД
З цеплынёй і павагай,
Жанна Гурына