ІНТЭРВ’Ю-НЕІНТЭРВ’Ю
(гісторыі, дыялогі не адной сустрэчы)
Шаноўныя чытачы, я абяцала вам з нагоды Дня тэатра не інтэрв’ю, а Скарб. Не ведаю, якім атрымаецца ён для вас, для мяне – вельмі жывым, сапраўдным і каштоўным. Хочацца верыць, што для вас атрымаецца такім жа.
Не будзем цягнуць. Паехалі!
Сёння герой прасторы Блога – Аляксандр Ніканенка. Назву, дарэчы, “інтэрв’ю-неінтэрв’ю” прыдумаў Саша.
Сёння герой прасторы Блога – Аляксандр Ніканенка. Назву, дарэчы, “інтэрв’ю-неінтэрв’ю” прыдумаў Саша.
За месяц да выхаду гэтага тэксту
Цэнтр беларускай драматургіі. Час – апалове 19-ай. Я пішу тэкст сустрэчы-інтэрв’ю з першым героем Блога сезона імгненняў. Як тут – грук-грук.
Я (здзіўлена, бо хто можа ў такі час тут быць): Хто там?
З’яўляецца Саша Ніканенка:
Так і думаў, што ты яшчэ будзеш тут. Ну, і што ты тут?
Я: Ды во, тэкст дабіваю.
(Саша сядае ў крэсла-грушу і…пачынаецца яго доўгі аповед пра самае рознае: пачынаючы з “ішоў у трынажорку”, заканчваючы яго радаводам і гісторыяй Беларусі.)
Я: Сашачка, ну, ты тут ужо на цэлае інтэрв’ю мне нагаварыў.
Саша: Слухай, а давай у панядзелак з табой патрэплемся. Для інтэрв’ю таксама.
Я: А месца ты выбраў, дзе будзем гутарыць?
Саша: Давай у цятры.
Я: Цятры, ха. Ну, дамовіліся тады. (Слова сябра – святое)
Панядзелак. 30 студзеня. Вечар. Снег
Саша (пафасным, напышлівым голасам):
Давайце пачнем сур’ёзную размову. Я – Александр Ніканенка, з’яўляюся акцёрам…
Я (смяюся): Ой, блін, Сашка…
Саша: “Ціатра” і кіно…
Я: У міня так напісано в “діплёме”…
Саша: Ага. Я очэнь люблю пе-е-ець, танцэва-а-аць. Не мацюкаюся, на самой справе.
Я: Ну, вядома ж. Не.
Саша: Не мацюкаецца толькі той, хто не працуе.
Я (працягваю смяяцца, але маю намер): Ты шмат разважаў над месцам, у якім хацеў бы пагутарыць. А ў выніку выбраў тэатр.
Саша: Так, тэатр. Без выпендрожаў гэтых, без усялякага такога. 19:40, 30 студзеня, панядзелак, усё па-жывому. Жанна пасля кіпячай працы, пасля іншага вялікага інтэрв’ю села і пачынае браць у мяне інтэрв’ю. Адкуль сілы, Жанна?
(смяемся разам)
Я шчас біру сітуацыю пад свой кантроль, как проженные журналісты!
(смяемся разам)
(Рушым па Сашыных маршрутах, пра іх даведаецеся крыху пазней. Інтрыга)
Я: Нарэшце ў Жанны возьмуць інтэрв’ю (смяюся).
Саша: Так, нарэшце ў Жанны возьмуць інтэрв’ю.
Я: Адкуль сілы?
Саша: Не, адкуль сілы – гэта ерунда. Адкуль жаданне?!
Я: Ад нашых размоў я таксама вельмі шмат атрымліваю, адкрываю для сябе. Для мяне гэта пра свае ўнутраныя інсайты, пра жывую энергію, рэсурсы, якія я для сябе знаходжу ў нашых сустрэчах. Таму што самае цікавае для мяне ў жыцці – гэта людзі.
Вернемся да майго пытання: чаму ты ўсё ж выбраў пагутарыць менавіта ў тэатры? Я назіраю, ты шмат бавіш часу ў тэатры. Можаш прыйсці ў выходны сюды.
Саша: Ну, зараз гэтага не так шмат, як было, калі я вярнуўся пасля арміі. Тады у мяне пачаліся шматлікія ўводы ў спектаклі. І я разважаў: вольны звычайна быў гадзіны ў 22, тыпу пасля спектакля, рэпетыцыі ці самарэпетыцыі, а ў 11 раніцы наступнага дня ў мяне зноў рэпетыцыя – навошта мне ехаць звечару дадому, марнаваць час, калі я магу тут пераначаваць. Я шмат рэпетаваў, было шмат працы, таму я тут “ашываўся”.
Я: Мне цікавы той момант, што ты прыходзіш у тэатр нават у выходны часам, можаш прайсціся па цэхах, павітацца з усімі. І гэта, блін, так прыемна і каштоўна насамрэч. Мы на другім паверсе, вы – акцёры – на першым. І ты робіш намаганні: падымаешся па лесвіцы, заходзіш у пашывачны цэх, у рэквізітарскі, заходзіш да мяне і кажаш “Прывітанне, як маешся?”. Гэта ж таксама характарызуе цябе, як чалавека, калі ты проста так, без ніякай патрэбы, можаш зайсці і павітацца.
Саша: А чаго б і не зайсці?
Я: Такі і народны артыст.
Саша: Інародны! Так мне больш падабаецца. Дык а сапраўды: чаму б не зайсці? Хочацца мне зайсці: да харошых людзей, чаму б і не зайсці, чаго б не пагутарыць, не абмяняцца нейкімі ўражаннямі, спытаць штосьці. Плюс – я вельмі люблю назіраць за людзьмі, разбіраць іх. “Прэпараваць” і разбіраць на часткі. Мне падабаецца быць даследчыкам чалавечых душ. Не, занадта пафасна. Мне падабаецца быць следчым.
Я: Следчым?
Саша: Даследчыкам і следчым, так. Даследчыкам мне падабаецца шукаць адказы на пытанні: чаму чалавек вось такі, чаму апранаецца вось так, чаму так сябе паводзіць, як i чаму вітаецца, а чаму не вітаецца – то бок, як чалавек паводзіць сябе па жыцці. А следчым – запамінаць характар чалавека, назіраць за ім, за тым, як ён піша, напрыклад, як ён сядзіць, як гядзіць спектаклі, як за кулісамі калегі рыхтуюцца да спектакля – утрымліваць некаторыя іх рэчы ў паводзінах, каб пасля з гэтай кучы назіранняў намагацца ствараць пэўны псіхалагічны партрэт чалавека, то бок які чалавек ёсць на самой справе, убачыць той яго бок, які ён не жадае паказваць астатнім. Ёсць пэўная маска, калі ты ў асяроддзi, у грамадстве, у кампаніі, а ёсць чалавек сапраўдны, які, напрыклад, выходзіць ноччу паліць на балкон адзін – вось гэта і ёсць яго існасць. І мне цікава дакапацца да яе. Магчыма, гэта не этычна…
Я: Але ж ты негвалтоўна гэта робіш.
Саша: Негвалтоўна. Хаджу, назіраю. Не падглядаю, у чужых рэчах не капаюся. Перада мной ёсць чалавек – і ў мяне ўжо аўтаматычна ўключаецца гэтае: як ён сядзіць, ува што ён апрануты, як ён гаворыць, як ён глядзіць, як сябе паводзіць, калі іншы гаворыць. Я займаюся вывучэненнем “сапраўднага” “Я” чалавека без яго жадання (смяецца). Але гэта я для сябе.
Я: Можна назваць гэта профдэфармацыяй? Калі ты пасля дадзеныя веды прымяняеш у працы?
Саша: Я не магу назваць гэта профдэфармацыяй, таму што я не раблю гэта дзеля акцёрскай прафесіі, тыпу “я акцёр, я павінен”. Не. У мяне гэта яшчэ са школы, калі я пачаў цiкавiцца чалавечымi паводзiнамiі. Але я зараз не буду прэтэнзіонным дурнем, які будзе казаць, начытаўшыся кніг, “я гуру ў псіхалогіі”. Псіхалогіі як такой няма, гэта не навука…
Я: Абражаеш зараз мяне.
Саша: Ёсць проста людзі, якія ведаюць мноства мадэляў чалавечых паводзінаў. Але гэтыя мадэлі – гэта не правілы, гэта нейкія замалёўкі. I гэта мне падабалася. Чаму? Не ведаю. Магчыма, калі ў мяне пачаўся пубертатны перыяд, мне захацелася вывучаць сябе і чалавека ўвогуле. І гэтыя вывучэнні мадэляў чалавечых паводзінаў безумоўна я выкарыстоўваю на сцэне. Калі ідзе разбор ролі, заўсёды ўзнікаюць гэтыя пытанні: чаму чалавек паводзіць сябе так, як чалавек рэагуе на тую ці іншую сітуацыю, дзе я бачыў такія паводзіны ў жыцці? Пэўная роля – пэўны чалавек са сваімі комплексамі, са сваім характарам, са сваімі асаблівымі якасцямі па-свойму рэагуе на розныя сітуацыі і абставіны. Вось такі я чалавек – капаюся ў скарбонцы чалавечых назіранняў. Я гэта выкарыстоўваю, калі працую над роллю, як я і казаў, па-другое, гэтыя веды, назіранні я выкарыстоўваю пры камунікацыі з людзьмі. Мне здаецца, гэта вельмі цікава: ведаць пра чалавека да асабістага знаёмства з ім.
Я: Тыпу праверыць, ці справядлівыя твае гiпотэзы наконт яго?
Саша: Так. Каб з чалавекам адразу наладзіць добры кантакт.
Я: Што адчуваеш, калі ўсё супадае і атрымліваецца належным чынам пасля таго, як ты “счытаў”?
Саша: Адчуваю азарт. Неверагодны азарт.
Я: Сябе таксама аналізуеш?
Саша: Так, пастаянна. Гэта так бесіць.
Я: Бесіць? Гэта ж, чую, цікава табе.
Саша: Гэта такія замарочкі. Бо, мне здаецца, аналізаваць сябе патрэбна толькі для таго, каб не здзяйсняць мярзоты. Каб не запусціць сябе на нейкую паляну, дзе адбываецца мярзота.
Я: А што такое мярзота, што ты ўкладаеш у гэта паняцце?
Саша: Памятаеш, я штосьці тады ў ЦБД казаў пра мярзоту?
Я (гартаю свой нататнік, знаходжу): Так, ты казаў: “У мярзотны час патрэбна не стаць мярзотай. А як стаць мярзотай? Забыць пра любоў і міласэрнасць”.
Саша: М, добра сказаў (смяецца).
Я: Так.
Саша: Я цябе проста прымушаю пагадзіцца (смяецца).
Не абавязкова любіць усіх людзей, але хаця б проста паважаць чалавека, чалавечае жыццё.
У нас жа спрадвечна гэтыя пытанні вырашаліся. Нездарма прыдумалі рэлігію: у Бібліі прапісана гэта, у Каране, у будзісцкіх прыпавесцях, вялікіх трактатах філосафаў, канстытуцыях. Агульнага ва ўсіх гэтых бібліях, запаветах, правілах шмат, аднак і ў першых-другіх-трэціх межы дабра і зла часам зусім несумяшчальныя, супрацьлеглыя. Калі мы не прыдумаем вось гэтыя межы дабра і зла, любы дэбіл можа падыйсці, пабіць мяне і забраць мой тэлефон, грошы. То бок, гэтыя межы даўным даўно прапісаныя. І калі мы задаемся гэтымі пытаннямі межаў, гэта значыць, мы бачым, што сярод людзей вельмі шмат брыдкага, што чамусьці штосьці ўсё ж не ладзіцца, штосьці пайшло наперакасяк.
Я: Як лічаш, чаму адбываюцца перакосы вось гэтыя?
Саша: На мой погляд, усё залежыць ад выхавання чалавека ў сям’і, яго культуры. I ўсё залежыць ад таго, як дзяржава спрыяе развіццю чалавека. Тут вельмі шмат фактараў, якія павінны супасці – грамадства, палажэнне ў сям’і, светаўспрыняцце, тое, як адбываецца яго станаўленне ў пубертатны перыяд. Напрыклад, у чалавека была няпростая сям’я, у якой ён навучыўся: браць сваё можна толькі сілай, злосцю і агрэсіяй. Ён вырастае і з гэтай агрэсіяй жыве, толькі так дабіваецца жаданага. І гэта прыклад аднаго чалавека, а нас тут, прабачце, 8 мільярдаў ужо. Вось давайце кожнага зараз і возьмем.
Я: І Саша Ніканенка кожнага прааналізуе (смяюся).
Гэта як да цябе прыдуць і пачнуць раздаваць парады, ацэньваць, казаць, як і што табе рабіць, як жыць, альбо проста ўваляцца, не спытаўшыся, і зоймуць тваю прастору, твой час, калі ТЫ гэтага наогул не прасіў.
Саша: Гэта ты пра асабістыя межы кажаш, калі ў стасунках людзі могуць і паслаць адзін аднаго, прыгожа ці не, альбо запытацца. А я кажу пра глабальныя межы дабра і зла.
Я: Мне здаецца, што калі няма асабістых межаў, ты не можаш ведаць і паважаць межы іншага чалавека, бо ты не ведаеш, што гэта, як гэта і пра што гэта, не ведаеш і не валодаеш гэтым навыкам. І гэта пачынаецца, на мой погляд, з асабістага і распаўсюджваецца на глабальнае: асяродак, грамадства, дзяржава, планета. То бок няведанне межаў альбо веданне іх перарастае з асабістага ў глабальнае, таму што, на мой погляд, усё пачынаецца з мяне самога. Тыпу не чакаць, што хтосьці прыйдзе і пачне мыць мой пад’езд, у якім я жыву, а пачынаць з сябе: брудна, хочацца, каб было чыста – значыць не перакладваю адказнасць, а бяру на сябе.
Саша: Я аднойчы ўзяў сабе за прынцып: не крыўдзіць людзей. Нават калі ў мяне моцная злосць да чалавека старонняга, я магу гэту злосць насіць, адчуваць, але ў твар я яго не буду абражаць, крыўдзіць, таму што мая злосць – гэта мая праблема, чалавек можа і дачынення не мець да яе. Напрыклад, мне не падабаецца зялёны колер, так гістарычна склалася да маіх 550 гадоў: мяне ў дзяцінстве пабіла трава
Я (вельмі смяюся): Пабіла трава…
Саша: Класны жарт, паапладзіруем. Ну, няхай будзе так: пабіла трава. І, вядома, у мяне страх, нянавісць да зялёнага колеру.
Я: Згвалтавала цябе, карацей, у дзяцінстве трава…
Саша: Згвалтавала песцікамі…і я ненавіджу гэты колер. І вось ідзе чалавек па вуліцы ў зялёным швэдары, куртцы ці штанах – пачынаю адчуваць злосць, але я ніколі не павінен у адкрытую гэту злосць праяўляць.
Я: “Здымі, нахран, гэту куртку…”
Саша: Так. Таму што гэта мая праблема. А для яго, напрыклад, гэта колер супакаення. Нават калі я еду ў трамваі і мяне хтосьці штурхне, я нічога не адкажу, не зраблю заўвагу, ці ў тым жа трамваі мне хтосьці скажа “асцяро-ожна”, “чаго ты так сядзіш”, я таксама нічога не адкажу. Мы чужыя адзін аднаму людзі, мы разыйдземся ў розныя бакі і я не ведаю, чаму чалавек мне так сказаў: раптам у яго жыцці адбылася нейкая трагедыя і ён вось такі злы, што не можа сябе кантраляваць… Гэта жыццё. Бывае вельм па-рознаму. І самыя добрыя людзі часам пераходзяць межы, пасля чаго вельмі дакараюць сябе.
Канешне, ёсць моманты, калі ты павінен адстойваць сябе, свае межы, сваіх сяброў, прасіць прабачэння.
Я: Ты кажаш пра злосць. А для мяне злосць, праяўленне злосці – гэта пра давер, то бок ў дадзеных стасунках гэта бяспечна.
Саша: Што чалавек не ўспрыме гэта ў штыкі.
Я: Так, і я ведаю, што праявіўшы злосць, стасункі не разваляцца, стасункі будуць працягвацца.
Саша: Ну, вось блізкія стасункі для таго і патрэбны, каб быць сабой.
Я: І злавацца, і крыўдзіцца.
Саша: Так. Але ўсё роўна патрэбна сябе кантраляваць, каб гэта не пераходзіла ў крык. Наогул, чаму чалавек пачынае крычаць? Мы крычым тады, калі мы далёка адзін ад аднаго, далёка знаходзімся ад паразумення іншага чалавека, пазіцыі іншага чалавека.
Я: Як добра, што нам зараз не патрэбна крычаць. За сценкай у нас – пашывачны сцэх. Я часта цябе там заўважаю, ты можаш сядзець там штосьці падшываць, шыць. Таксама ты шмат часу можаш правесці ў танцзале за піяніна. Раскажы пра гэтыя дзве прасторы, чым яны цябе вабяць?
Саша: Ужо год, як я вучуся шыць. Акцёрская праца – гэта інтэлектуальная праца, а ў нейкі момант я проста зразумеў, што хочацца штосьці рабіць рукамі.
(“Сваю справу патрэбна рабіць з любоўю”)
Мой прадзед Іосіф, бацька майго дзядулi, ён быў вядомым краўцом у нашым Гарадоцкім раёне, ездзіў па вёсках, шыў адзенне. Вялікае фінансавае палажэнне меў, меў добры надзел каля возера. Ад яго ў нас засталіся машынка “Зінгер”, яна нават вайну перажыла, краўцоўскія нажніцы вялікія. I вось ён адзначаў: мужчына павінен умець рабіць усё. (Больш пра свой радавод распавяду, калі паедзем на праспект Незалежнасці).
Дык вось я і падумаў: чаму б не аднавіць гэту гісторыю! Я пачаў хадзіць да дзяўчат (Олі Кользун і Марыны Алекна) ў пашыўку, каб яны навучылі мяне шыць. Аказалася, што гэта не так ужо і складана. Спачатку хваляваўся, а яшчэ вось гэты момант, калі хочацца, каб адразу ўсё атрымалася. Пачалося ўсё з таго, што патрэбна было пашыць мяхі для “вугля” для “Пачупак”, затым шоперы сабе пашыў і Ганне Семяняка, потым для “Каменя дурасці” “заднік” шыў, то бок тэхнічна прыклаў руку да гэтага спектакля (смяецца), плюс я ў ім працую зараз. І з дзяўчатамі з пашыўкі мы пасябравалі, з імі вельмі камфортна, цёпла. Туды ж заўсёды ўсе ідуць (усміхаецца) проста пабыць, пасядзець, кавы выпіць, пагутарыць пра тое-сёе. Толькі душэўныя размовы! Таму туды хочацца хадзіць, лячыць душу, так бы мовіць.
Што тычыцца піяніна. Фiльм “1+1” – неверагодна цёплая гісторыя сяброўства, таксама на рэальных падзеях заснавана. У гэтым фільме ёсць кампазіцыя “Fly” Людовіка Эйнаудзі, якую як толькі я пачуў, яна мне запала. Калі я быў у арміі, я яе слухаў пастаянна і тады сабе сказаў: як толькі вярнуся, навучуся яе іграць на піяніна. То бок маёй мэтай не было навучыцца іграць на піяніна, маёй мэтай было самому прайграць гэту мелодыю так, як я яе інтарпрэтую, чым яна для мяне з’яўляецца. Я тады, дарэчы, прыйшоў да цябе, раздрукаваў ноты і пайшоў. У мяне 7 класаў баяна, я нотную грамату ведаю, але на фа-на я ніколі не іграў да гэтага. Я сеў – нотка за ноткай, пальчык за пальчыкам, і вось на сёння я вывучыў ужо некалькі мелодый Людовіка Эйнаудзі, пад сябе іх падстроіў. Я хаджу іграць на фа-на, каб пабыць сам-насам з сабой.
Я: Я цябе вельмі разумею, таму што ў мяне з фа-на такая ж гісторыя – паіграць, паспяваць штосьці, паплакаць. Кожны раз быццам штосьці выходзіць з мяне, цяжкое альбо лёгкае і прыемнае.
Саша: Дык так, так. І іграю так, як адчуваю, каб адчуць, што ў гэтым я.
Калі мы ездзілі ў Пецярбург са спектаклем “Камень дурасці”, мы з калегам пайшлі ў музей, зайшлі ў адзін з залаў – і я ўбачыў “Апошні дзень Пампеі”. У мяне дыханне заняло, мне хацелася ўпасці на калені, замерці, не існаваць, каб усе людзі сышлі з зала, застаўся толькі я і карціна гэта. Я 30 хвілін не сыходзіў з зала, я глядзеў на гэта палатно. А з іншага боку вісеў “Дзявяты вал”, які не менш мяне забіў. Гляджу адну, другую. Затым сеў насупраць карціны і разглядаў. Бо да гэтага я бачыў яе толькі ў падручніках па гісторыі, а ў жыцці яна зусім іншая. Столькі дэталяў з’явілася, колькі на малюнку, здаецца, і не было. Мы абыйшлі ўвесь музей, у нас заставалася крыху часу і мы пайшлі з калегам зноў туды, да “Апошні дзень Пампеі”. Я правёў хвілін 40 з гэтай карцінай і яшчэ столькі ж хацеў бы правесці сам-насам з карцінай, так як я на піяніна іграю сам з сабой. Перада мной інструмент і мае дэлітанцкія няўмелыя рукі, пальцы, якія маюць права дакранацца да інструмента і выдаваць такія гукі. У такія моманты, у судакрананні з музыкай, любым мастацтвам, заўсёды нараджаецца тое, што ёсць у табе самім. Наогул жаданне стварыць штосьці на пэўную тэму. І тады варта ісці далей: чаму ў цябе ёсць такое жаданне, чаму менавіта гэта я хачу сказаць? І калі ёсць гэтыя “чаму”, тады гэта вартая справа.
(паўза, пасля якой працягвае)
Мне хочацца, каб наш тэкст атрымаўся жывым, светлым. Бо я вельмі катэгарычны ў многіх рэчах. Але мне з сабой не сумна: я сваруся сам з сабой, смяюся сам з сабой. Гэта называецца шызафрэнія (усміхаецца). Мне з самім сабой камфортна. Нават часам камфортней, чым з кімсьці, хто, напрыклад, пры сустрэчы пыжыцца, нешта намагаецца з сябе выдавіць, паказаць з сябе штосьці. Я люблю гутарыць з людзьмі простымі, шчырымі, такімі, якія яны ёсць. І дзякуй богу, што мае нешматлікія сябры менавіта такія… Сяброўства – гэта давер, гэта адсутнасць страху быць самім сабой. Блізкі сябра – гэта той, які ў твар табе скажа, якое ты “гаўно”, а за спіной будзе казаць, які ты цудоўны. Калі ёсць з кім патрапацца, пабыць проста побач, штосьці парабіць разам. А калі чалавек “сябруе” з кімсьці толькі дзеля парадавацца-павесяліцца, то гэта не сяброўства, гэта кантракт паміж двума людзьмі на яскравае шоу, на нейкі імерсіўны спектакль, бо калі даходзіць справа да чагосьці сур’ёзнага, калі гэтага спектакля няма, то не факт, што будзе водгук ад гэтага твайго “сябра”, які прагне феерверкаў і радасці. Такая праверка заўсёды і здараецца, калі надыходзіць нейкая праблема.
Я: З усімі стасункамі ў цябе так?
Саша: Па-першае, я ніколі не магу быць там, дзе сціраецца мая індывідуальнасць. А што тычыцца стасункаў, мне здаецца павінна быць іскра. Калі яна прабягае між людзьмі, значыць, людзі будуць у кантакце. Такое часам бывае, калі ты думаеш, што не мой гэта фармат, а потым – бац, тут пагутарылі, там штосьці разам зрабілі – і іскра гэта пачала разгарацца. Жаданне гутарыць, сустракацца, як яно ўзнікае? Кажуць, процілегласці прыцягваюцца. Гэта праўда, у асноўным любоўныя стасункі так будуюцца. Але ёсць жа гісторыі, калі “плюс” і “плюс” прыцягваюцца, калі людзі аднолькавых поглядаў, паводзінаў прыцягваюцца. Я не ведаю, як гэта адбываецца, але калі ў мяне пасля размовы з чалавекам узнікае: “блін, штосьці я яму яшчэ не дагаварыў, хочацца яшчэ пагутарыць”, калі ёсць жаданне пагутарыць па-простаму…мы ж шчыра гутарым толькі з людзьмі, з якімі адчуваем камфорт, ад якiх не адчуваем небяспекі. Каханне, запал, цяга, сяброўства – гэта ўсё хімія…І, ведаеш, я кажу пра хімію і гэта неяк так халодна гучыць. Тыпу за нас вырашаюць нейкія там малекулы? Ну, а як? Атрымліваецца, што так – механізм закладзены прыродай, ён вырашае, каго нам кахаць, каго баяцца, з кім уступаць у камунікацыю, з кім не. Я не паэт, я не люблю рамантызацыю стасункаў, не люблю паэзію, яна заўсёды нейкая рамантызаваная. Маякоўскі мне падабаецца, тое, як ён “рубіць”…Ой, некуды я ўжо пайшоў, у нейкую гушчэчу. А каму гэта патрэбна?
Я: Ну, мне, табе, раз мы ўжо чацвёртую гадзіну сядзім і гутарым пра гэта ўсё.
Саша: І я ж сапраўды жыву з гэтымі сваімі думкамi, я сапраўды так думаю. Гэта – механізм. Механізм, які прымушае кветкі ноччу закрывацца, а раніцай распускацца, механізм, які прымушае пчалу ахвяраваць сваім жыццём дзеля вулля. Нейкая частка, якая кіруем нашым жыццём. Але ні ў каго няма патрэбы і часу пра гэта думаць, гэтай хератой займацца. Каму патрэбна пра гэта думаць! Калі жыццё сваё патрэбна ўладкоўваць. Гэта я вось так думаю. І я не хаджу не ўціраю ўсім пра гэтыя рэчы. Толькі людзям, якія жадаюць пагутарыць са мной на гэтыя тэмы.
Хаджу, вывучаю штосьці, цікаўлюся. Мне аднаму добра. І ці патрэбна мне нейкае дапаўненне ў жыцці? Ды, не, не патрэбна. І мне страшна ад гэтых думак: што я МАГУ быць адзін. Сапраўды страшна… Мне калі патрэбна душэўна адпачыць, мне хапае цябе, мне хапае дзяўчат з пашыўкі, мне хапае сяброў, мне хапае таго, што я на сцэне. Вы – мае вушы, а я – вашы. І ўсё гэта ўзаемна. Гэта давер, гэта сяброўства.
Хочацца прыязджаць да сябе дадому, дзе ў мяне будуць кот, сабака, карціны выдатныя, машынка швейная. Я буду збіраць тусоўкі багемныя, у 3 гадзіны ўсе будуць разыходзіцца… а я буду заставацца адзін. Мяне пужае гэта думка: няўжо я так магу, няўжо я і далей буду адзін?
Я: А як хочаш?
Саша: Ну, не так.
Я: А як?
Саша: Ну, не ведаю… хачу, напэўна, ціха, спакойна…
(Саша пачаў запавольвацца ў адказах, тэмп гутаркі стаў больш запаволеным і ціхім, адчуваю лагічнае завяршэнне)
Я: Адчуваю, што размова падыходзіць да лагічнага завяршэння. Вось ужо 3-4 гадзіны мы прагутарылі. Чым ты нашу размову жадаеш завяршыць ці яшчэ не жадаеш?
Саша: Я наогул не люблю гаварыць пра сябе для ўсіх. У мяне ёсць пэўныя табу: нікому не расказваць пра сваю сям’ю таго, чаго нельга даведацца і без майго ўдзелу, пра сваё асабістае жыццё і пра асабістае жыццё маіх сяброў. Нягледзячы на гэта, я сёння быў шчырым і адкрытым. Які ёсць, такі ёсць. Прымайце, падпісвайцеся на мой канал, стаўце лайк, цісніце на калакольчык (смяецца).
Спадзяюся, я нікога не стаміў сваімі аповедамі, разважаннямі. І калі яны кагосьці на штосьці натхняць. Калі чытачы атрымаюць сапраўдныя эмоцыі…(усміхаецца)
Я: І гэты тэкст стане яскравым імгненнем (усміхаюся).
Саша: Так, гэта ж сезон імгненняў у нас! І калі гэты тэкст падмацуе назву нашага тэатральнага сезона, калі ў гэта імгненне вам будзе цёпла, вы прагрузіцеся ў прыемныя ўспаміны, я буду рады і ўдзячны, што наогул выдзелілі на гэта час і дачыталі да канца. Нікога не хацеў пакрыўдзіць сваёй катыгарычнасцю. Чалавека патрэбна любіць усяго цалкам. Так бы мовіць, ад коркі да коркі (смяецца). Так, любіце чалавека ад коркі да коркі!
23 гадзіны ночы таго ж панядзелка 30 студзеня. Мы толькі выйшлі з тэатра. Прыязджаю дадому, гляджу ў інсту – ад Ніканенкі паведамленні гукавыя: “Жанна, я яшчэ не дарасказаў, як хачу ўбачыць Паўночнае ззянне. І я абавязкова падумаю, дзе трэба нам яшчэ па Мінску пагуляць, па знакавых для мяне мясцінах, і яшчэ патрапацца”. Акей. Жаданне сябра – святое.
3 сакавіка. Мінск.
Маршрут: праспект Незалежнасці – капішча – лавачка ў парку Горкага. Накіроўваемся
Я: Прывітанне! Чаму мы рушым на праспект Незалежнасці? Адчуваю, пачнем пра радавод?
Саша: Прывітанне! Так. Я ўжо амаль 5 гадоў вывучаю сваё дрэва сямейнае. Шмат гутару з роднымi i ўсю iнфармацыю мешчу на радаводчым сайце, у сваё «вiртуальнае» дрэва. А праз iнтэрнэт я даведаўся столькi цiкавага ды каштоўнага, чаго са сваякоў нiхто ня ведаў! Я з павагай захоўваю рэдкiя фатаздымкi, цiкавыя гiсторыi майго роду.
Мой дзедуля Аркадзь (яго проста звалі Кадзік) заўсёды мне распавядаў сямейныя гісторыі – са свайго жыцця, з жыцця братоў, родзічаў. Распавядаў, як яго бацька, пабудаваў шыкоўны дом каля возера. У доме вісеў шыкоўны насценны гадзіннік з зязюляй. І калі пачалася вайна, дзеду Аркадзiю было гадоў 9, і ён памятае, як прыйшоў адзін з паліцаяў і сказаў: “Вось гэты гадзіннік я забіраю. Лепш я забяру, чым немцы”. Вельмі шмат гісторый насамрэч мне распавядаў дзядуля. Бабуля таксама шмат распавядала. І ў адзін момант стала так цікава: столькі панараспавядалі, што патрэбна гэта давесці да лагічнага парадку. Я пачаў запісваць-запісваць – і мне яшчэ цікавей стала: а што было далей той вёскі, пра якую распавядалі, дзе жылі дзядуля з бабуляй? Дзядуля ўжо памёр, але з яго слоў я ўсё запісаў і захаваў. У бабулі пытаю: бабуля, што было далей тваіх бацькоў? А яна кажа: а я не ведаю. Пачынаючы дзесьці з 1930-х гадоў ніхто нічога дакладнага не ведае пра сваякоў, ні па татавай, ні па мамінай лініі. Напэўна, не распавядалі, з улікам таго, што гэта былі досыць складаныя гады. Тое, пра што, натуральна, не звыклі казаць нашы людзі – Галадамор, война. Хто пра гэта будзе казаць?.. Бабуля казала пра свайго дзеда Андрэя, які калісьці з’ехаў у Амерыку на заробкі і не вярнуўся. А мне ж так цікава! І, я памятаю, адну ноч, калі набраў у гугле прозвішча, пачаў усе спасылкі праглядаць – вось адна зацэпачка, вось другая. Як следчы, што я раней казаў. Я нібыта павінен быў раскрыць гэту справу – куды знік мой пра-прадзед. Я ўсю ноч прасядзеў у гугле і па факту я знайшоў інфармацыю: на нейкім амерыканскім сайце фота карабельнай кнiгi, на якім мой пра-прадзед адплываў у Амерыку. Там дакладна было напісана: Паціпка Андрэй, колькі гадоў, адкуль ён, жонка – Аксінья, а яна якраз бабуля маёй бабулі. Гляджу рост, колер валасоў, стан здароўя, кім ён быў (а быў ён земляробам) і напісана, што паехаў ён тады ў Пітсбург. І вось я знайшоў гэту інфармацыю пра дзядулю маёй бабулі, распавёў ёй гэта – яна была ў шоку, ёй 84 гады зараз, а яна жыла і не ведала. Тое, што ў Амерыцы ў мяне ёсць родзічы – гэта так цікава. Няўжо гэта можа быць нецікава – хто, дзе па свеце яшчэ з’яўляецца маімі родзічамі?
Чаму мы ідзем да ГУМа? Была вёска Навілаўка, зараз яе не існуе, бо пасля Чарнобыля ўсе раз’ехаліся, аднак я ведаю месца, дзе яна знаходзілася, ездзіў туды. З гэтай вёскі родам вучоны Рагавы Павел Пракоп’евіч – гэта дзядзька маёй прабабулі. Ён нарадзіўся ў 1895 годзе. Павел Пракоп’евіч – адзін з арганізатараў Аграглебавага інстытута НАН БССР, вядучы глебазнаўца Беларусі. І ён быў у вытоках станаўлення нашага Iнстытута беларускай культуры (Iнбелкульт). А ў нас зараз Інстытут беларускай культуры – гэта што? “Кулёк”? (смяецца). Проста ўяві сабе: з нейкіх там Палескіх балот вырваўся мужык – мой родзіч – у Мінск і стаў у вытокаў беларускай навукі! Гэта яму вісіць шыльда на праспекце Незалежнасці (недалёка ад ГУМа), а побач – шыльда Стэфаніі Станюты.
Я: Прыемнае суседства, ці не так?
Саша: Ага. О, гэта ж з “Кар’еры доктара Рауса”! Павел Пракоп’евіч у гэтым доме жыў у адзiн час са Станютай!.. Уявi, што яны й вiталiся кожны дзень, як iшлi на працу. А ў Гомелі ёсць вуліца, названая ў яго гонар – вуліца акадэміка Рагавога. Блін, ну!
Я: Якія пачуцці адчуваеш?
Саша: Азарт, зноў жа, азарт. Мне нават складана апісаць гэтыя пачуцці, тут і натхненне, і захапленне, таму што я нібыта раблю нейкае адкрыццё, нібыта сціраю чорныя плямы і яны робяцца светлымі. Нібыта штосьці раскрываю, раскапваю. Следчы, я ж кажу!
Я: Чаму для цябе важна шукаць сваіх продкаў?
Саша: Магчыма, каб быў нейкі сэнс. Бо сэнсу ў жыцці няма, мы прыдумляем яго самі. Ну, і калі мы самі прыдумляем сэнс жыцця, няхай ён будзе такім: не забываць пра сваіх родзічаў. Я ж не ведаю, напрыклад, хто быў маім продкам у 4 пакаленні, магчыма, ён быў здраднік чалавечай прыроды. А можа, былі людзі, якія хацелі, каб ты жыў добра, і яны жылі, “рвалі кішкі” менавіта для гэтага. Так, магчыма, у іх дзяцей не атрымалася, у іх унукаў не атрымалася, а ў цябе атрымалася. Можа, у гэтым быў іх сэнс? Для мяне гэта пра сэнс жыцця, плюс павагу да гэтых людзей. Нашы продкі, нашы родныя паміраюць, але пакуль мы пра іх памятаем, яны ніколі не памруць, яны вось тут – у нашай галаве. Мы забываемся пра іх у паўсядзённым жыцці, не думаем пра іх кожны дзень, кожную хвіліну, у нас свае жыццё – і гэта нармальна. Але калі мы іх любілі, калі яны нам былі блізкія, сувязь з імі ніколі не парушаецца. Таму што яны ў нашых учынках, нашых словах, нашым стаўленні да людзей, нашых вачах, нашых рысах твару, у нашым колеры валасоў, у скупой слязе, калі глядзіш нейкі душэўны фільм, мілы спектакль, калі душа пачынае бразгатаць.
Я: Ой, Сашка, ну… давёў мяне да слёз…
Саша: Твой радавод нікому не патрэбен, толькі табе самому, каб адчуваць глебу пад нагамі. Дзядуля Аркадзiй для мяне прыклад. Я не так даўно яго рэчы пераглядаў і знайшоў брытвенны станок і цяпер я галюся яго станком. Чалавек павінен жыць. У рэчах, ва ўспамінах, у тым плоце, што мы рабілі з ім.
Я: Ніканенка, усё, блін… (слёзы коцяцца, так гэта шчыра і кранальна…)
Саша: Памятаю, у бабулі з дзядулем улетку рана прачынаюся аднойчы. Дзядуля мух б’е, бабуля на канапе сядзіць і яны між сабой гутараць, дзядуля шчыра так кажа: “Саша харошы, няхай ён такім будзе далей, толькі б ён не сапсаваўся”… Вось гэтая памяць і жывая. Такія ў мяне ўспаміны…
(Пасля паўзы)
Ідзем, на капішча? Тут не так далёка.
Я: Ідзем. Але чаму ты выбраў капішча?
Саша: Мне здаецца, гэта пра нябачную сувязь з прыродай, з асновай.
(Дайшлі да капішча, Саша распавядае, паказвае)
Вось тут быў невялічкі масток. А тут вусце ракі працякала, але затым яго перайначылі. Валун быў тут і дуб вялічэзны. Зараз добра, што хаця б застаўся знак пра тое, што тут калісьці было капішча. Мне гэта здаецца важным – захоўваць памяць пра мiнулае.
(Затым Саша пагрузіў мяне ў экскурс па гісторыі Мінска і час ад часу мне здавалася, што не з акцёрам я іду і не з акцёрам гутару, а з цэлай энцыклапедыяй. Але цікава, варта прызнацца. Узялі курс да лавачкі ў парку Горкага.)
Я: Вось мы падыходзім да гэтай лавачкі. А яна чаму важная?
Саша: У кожнага ёсць свае лёсавызначальныя лавачкі. У мяне такіх у Мінску тры лавачкі станаўлення і знаёмства з людзьмі. Адна ў парку Горкага, другая – у скверы Акадэміі мастацтваў і трэцяя – каля метро Пралетарская.
Я: Чаму абраў менавіта тую, што ў парку Горкага.
Саша: Я заўсёды хацеў зняцца ў чымсьці такім сапраўды вартасным. Фільме, дзе будуць падымацца тэмы пра жыццё, пра чалавека. Пачаўся наш адпачынак летам 2022, думаю: паеду дадому, буду адпачываць-адпачываць-адпачываць. І тут на наступны дзень піша мне нейкі хлопец: “Саша, прывітанне. Я б хацеў запрасіць цябе зняцца ў маім кіно”. Гэты хлопец вельмі сур’ёзна займаецца кінематографам, ён вельмі любіць сур’ёзнае, глыбокае кіно – Таркоўскага, Хічкока, Бергмана, Сакурана, Балабанава, Муратаву. І ён нідзе на кіно не вучыўся, самавучка, аднак пра кіно ён ведае больш за нас усіх узятых у тэатры. Ён і сам вучыўся здымаць, на тэлефон спачатку. І вось ён захацеў зняць кіно: сам напісаў сцэнар, сам усё здымаў. Я спачатку хацеў абабраць яго на грошы, на ганарар (смяецца), не абабраў, але менавіта адсюль у нас з ім завязалася сяброўства. У мінулым годзе ў мяне было два лёсавызначных знаёмства з людзьмі – гэта Сяргей Арцёменка і вось гэты хлопец Дзянiс. Сапраўдны лёсавызначальная сустрэча, калі цалкам супадаюць погляды на працу, на людзей, на мастацтва. Калі хацелася пагутарыць аб нечым важным – ідзем на лавачку. Сустракаліся тут і гутарылі пра ўсё на свеце. Сядзім аднойчы і я кажу: “Мы ж калі з табой станем вядомымі, калі ўнясем свой унёсак – ты ў кіно, я ў тэатр – пра нас з табой будуць гаварыць і ўзгадваць, што вось гэтыя два чалавекі любілі сустракацца і сядзець на гэтай лавачцы. Давай, як-небудзь яе назавем, каб яна была затым у народзе вядомая”. І я прыдумаў імя – Прохараўка, таму што ў сцэнары, што напісаў Дзянiс, быў персанаж Прохар, прататып сябра Іаана Багаслова”. І затым фантазіравалi, што як быццам, у будучым, гэты раён будзе называцца Прохараўка. У мяне ва ўсялякім выпадку гэты раён ужо існуе, калі хтосьці пытае, дзе я, то я адказваю, што я на Прохараўцы (усміхаецца).
За час, пакуль мы крочылі па важных для Сашы месцах, мы пражылі адразу амаль усе поры года: я выязджала на здымкі ў акулярах ад сонца – лета…пасля неба пахмурнела – нібыта восень надыйшла, затым – моцная завіруха, а потым – зноў сонца, нібыта вясна завітала да нас. Фантастычна на самой справе. “Жыццё – вялікі драматург!” нават у надвор’і.
Нашы дні ))
Cёння, дзень выхаду гэтага тэксту, 16 сакавіка 2023г.
Складана ўвабраць фінальныя пачуцці ў словы, сказы, таму што казаць, што такія гутаркі, такія сустрэчы – гэта каштоўнасць і скарб – вельмі мала. Нібыта ёсць нейкі ўзровень “над”. Я для сябе яго вызначаю, як Трансперсанальная Любоў, Сяброўства. Да нашай размовы з Аляксандрам Ніканенка, да яго як да чалавека я адчуваю менавіта вось гэтае “над”. Без гульні, без масак, без таго абгортвання ў словы, што можа апашліць (зрабіць бяздарным) сам кантакт. Як кажа мая бабуля: “Гэта, Жанна, таму, што ён з вёскі. З вёскі выходзяць Чалавекі. Не заўсёды, але ў асноўным.”
Дзякую вам, хто дачытаў ажно да гэтых маіх слоў. Дзякую за час і ўвагу, якія былі разам з намі. Гэта каштоўна. Да новых сустрэч!
Фота з архіва героя і РТБД
З цеплынёй і павагай,
Жанна Гурына